- کیفیت آب لازم برای پرورش ماهی
ماهیان مختلف، به شاخص‌های متفاوتی از کیفیت آب نظیر pH، دما، غلظت اکسیژن، شوری، سختی و … برای بقا، رشد و تولید مثل نیاز دارند؛ بنابراین برای تولید کنندگان ضروری است که تا حد ممکن همواره شرایط آب موجود در حوضچه‌های پرورش ماهی، نزدیک به مقدار بهینه باشد. خارج از این مقدار بهینه رشد ماهی‌ها کم شده، رفتار متفاوتی از خود بروز داده و ممکن است موجب ایجاد بیماری شده که درنهایت به مرگ‌ومیر ماهیان ختم خواهد شد.
آب موجود در حوضچه‌های پرورش ماهی می‌تواند حاوی دو دسته اصلی از مواد مختلف باشد:
- ذرات معلق که شامل ذرات بی‌جان، گیاهان و آبزیان کوچک و پلانکتون‌ها میشود.
- ذرات محلول که شامل گازها، مواد معدنی و مواد آلی است.
خواص آب موجود در حوضچه‌های پرورش ماهی به علت تغییرات فصلی و اقلیمی و نحوه استفاده از حوضچه‌ها دائماً تغییر می‌یابد. سیستم تصفیه آب یک مجتمع پرورش ماهی باید بتواند همواره بهینه‌ترین و بهترین کیفیت لازم را برای آب مورداستفاده در حوضچه‌ها ارائه دهد.
- اثر دمای آب در پرورش ماهی
ماهی‌ها موجوداتی خونسرد هستند و بنابراین از دمای آب محیط زندگی خود، تأثیر می‌پذیرند. دمای آب مهمترین عامل فیزیکی است که می‌تواند بر بقا و رشد ماهیان اثر گذارد. دمای آب و درنتیجه دمای بدن ماهیان می‌تواند بر سطح فعالیت، میزان تغذیه، رشد و تولیدمثل آنها اثر بگذارد. زمانی که دمای آب از حدود دمای بهینه خارج شود، این تغییر دما باعث کاهش رشد ماهیان و حتی مرگ آنها خواهد شد.
- اثر اکسیژن محلول در آب در پرورش ماهی
مهمترین گازی که در آب حل میشود، اکسیژن است. اکسیژن محلول (DO) برای تنفس ماهی‌ها و سایر آبزیان پرورشی بسیار ضروری است. اکسیژن محلول در آب حوضچه‌های پرورش ماهی ناشی از اتمسفر و همچنین عملیات فتوسنتز است. اکسیژن موجود در اتمسفر در آب نفوذ کرده و در آن حل میشود؛ اما این فرآیند به‌کندی اتفاق می‌افتد. مهمترین منشأ اکسیژن محلول در حوضچه‌های پرورش ماهی فتوسنتز است که وابستگی زیادی به میزان نور در دسترس نسبت به گیاهان آبی (فیتوپلانکتون‌ها) دارد؛ بنابراین تولید اکسیژن محلول در روزهای ابری کاهش یافته و در شب متوقف میشود و با افزایش عمق آب بر اساس میزان کدورت، مقدار آن کاهش می‌یابد. برای افزایش میزان اکسیژن محلول می‌توان تجهیزات تصفیه و انتقال آب حوضچه‌های پرورش ماهی را به‌گونه‌ای طراحی کرد که آب در بدو ورود به تأسیسات، پاشیده شود و یا از تجهیزات هوادهی مکانیکی در هر حوضچه استفاده شود. همچنین طراحی حوضچه‌ها می‌تواند به‌نوعی صورت گیرد که طول آنها در جهت عبور بادهای احتمالی باشد.
- اثر pH آب در پرورش ماهی
آب حوضچه‌های پرورش ماهی می‌تواند اسیدی، بازی و یا خنثی باشد. بر همین اساس، آب موجود در حوضچه نقش‌های متفاوتی را در برابر ذرات حل‌شده در خود ایفا می‌کند. میزان اسیدی یا بازی بودن آب با pH آن بیان میشود. مقادیر کمتر از ۷ نشان‌دهنده اسیدی بودن و مقادیر بیش از ۷ نشان‌دهنده بازی بودن آب است. تولید ماهی در صنایع پرورش ماهی می‌تواند توسط مقدار pH آب بسیار تحت تأثیر قرار بگیرد.مقادیر بسیار کم یا بسیار زیاد pH می‌تواند موجب مرگ‌ومیر ماهی‌ها شود. رشد ارگانیزم‌های طبیعی غذایی نیز می‌تواند در این مقادیر از pH بسیار کاهش یابد. مقدار بهینه pH آب برای هر ماهی و همین‌طور در شرایط محیطی مختلف، متفاوت است. برای مثال ماهیان در فصل تولیدمثل خود به pH حساس‌ترند و میزان تأثیرپذیری ماهی‌های کوچک از مقادیر pH بیشتر از ماهی‌های بالغ است.
در ضدعفونی مزارع پرورش ماهی سه دسته عوامل مکانیکی ، طبیعی و شیمیائی دخالت دارند .
– عوامل مکانیکی : اثر این عوامل بیشتر تسهیل در کار مواد ضدعفونی کننده می باشد و عبارت از جاروب نمودن، برس کشیدن، پاک کردن و زدودن کلیه جلبکها، کثافات و مواد باقیمانده در کف و دیواره ها ی استخرها با استفاده از آب تحت فشار را شامل می شود.پس از نظافت کامل استخرها لازم است که مواد آلاینده را در یک گوشه مزرعه برای از بین بردن دپو نمود. بدون شک، انجام عملیات مزبور در کاهش آلودگی و انتشار بیماری موثر می باشد ولی اجرام عفونی را بکلی از بین نخواهد برد. بنا بر این به کار بردن مواد ضدعفونی کننده بعد از انجام عوامل مکانیکی برای پیشگیری از عفونت کاملا” ضروری است.
– عوامل طبیعی : در طبیعت عواملی وجود دارند که در از بین بردن میکروارگانیسم های بیماری زا دارای نقش بسزایی می باشند که مهمترین این عوامل نور خورشید می باشد. در صورتی که نور آفتاب با شدت و میزان کافی به استخرهای خشک مزارع پرورش ماهی بتابد می تواند عمل ضدعفونی را به طور موثری انجام دهد.خاصیت ضدعفونی نور خورشید بواسطه داشتن اشعه ماوراء بنفش می باشد.این اشعه از شیشه معمولی قابل عبور نبوده و اثر آن در هوای مه و دود آلود و همچنین در صبح زود و یا غروب خیلی کم خواهد بود. باید توجه داشت که خاصیت از بین بردن میکروبها بوسیله نور سطحی بوده و بدین ترتیب اگر عوامل عفونت زا در زیر جلبکها و مواد چسبیده به کف و دیواره های استخرها قرار گیرند ، تحت تاثیر نور از بین نخواهند رفت. تاثیر ضدعفونی نور به کندی صورت می پذیرد و از این رو برای کنترل بیماریها باید از مواد ضدعفونی کننده قوی استفاده نمود. بهر حال عواملی که در تاثیر ضدعفونی کنندگی نور خورشید موثرند عبارتند از : شدت و مدت تابش، موقعیت جغرافیائی، تغییرات فصلی، پوشش ابر، نوع باکتریهای موجود در مزرعه ،ترکیبات و حضور عناصر مغذی در محیط که موجب حمایت از رشد و تکثیر میکروارگانیسمهای مختلف می گردند.
این مطلب را از دست ندهید: مکانیزه کردن پرورش ماهیان
– عوامل شیمیایی: اصولا” مواد ضدعفونی کننده هنگامی بهترین اثر را خواهند داشت که کاملا” در تماس با میکروارگانیسمهای پاتوژن (بیماریزا) قرار گیرند. لذا لازم است استخرها قبل از ضدعفونی بطور کامل تمیز و اجرام اضافی تخلیه گردند.
- اهک
استفاده ازآهک زنده یا هیدراته در استخرهای پرورش ماهی یکی از الزاماتی هست که هر استخردار بایستی جهت پرورش صحیح و باکیفیت خود از آهک در فرآیند کاری خود استفاده نماید.
آهک در استخرهای پرورش ماهی پنج نقش بسیار مهمی دارد که نادیده گرفتن این مسائل قطعا روی کمیت و کیفیت ماهی تاثیر بسزایی خواهد داشت:
- 1- مهمترین تاثیر آهک در استخرهای پرورش ماهی، تنظیم pH آب استخر می باشد چراکه در بعضی نقاط کشور بدلیل اسیدی بودن آب مورد استفاده، بایستی از آهک جهت تنظیم pH و خنثی سازی اسیدیته آب استفاده کرد. همچنین انباشت فضولات ماهی ها در استخر باعث بوجود آمدن حالت اسیدی در آب می شود که بایستی این خاصیت اسیدی حذف و pH آب تا 8.5 درجه افزایش یابد.
- 2- خاصیت ضدعفونی کردن استخر و نابودی تمام انگل ها و میکروب ها قبل از آبگیری و ماهی ریزی و تخم گذاری، دلیل دوم نقش آهک در استخرها می باشد.
- 3- آهک دارای یونهای کلسیم و منیزیم و آهن قابل توجهی می باشد که در حالت مخلوط با آب، این یونها آزاد شده و در همه جای آب پخش می شوند و به عنوان یک کود و ماده مغذی روی رشد و تولید ماهی ها موثر می باشد.
- 4- در فصول گرم سال که در کف استخرها، جلبک و لجن رسوب می کند و باعث تیرگی آب و کاهش کیفیت آب می شود، آهک زنی باعث توقف رشد جلبک ها و لجن ها با تغییر شرایط از حالت بی هوازی به هوازی با مکانیسم حذف دی اکسید کربن از ته استخر می شود.
- آلدئید ها: آلدئید ها در برابر باکتریها و ویروسها و حتی اسپور باکتریها بسیار موثرند. فرم آلدئید به شکل گاز است که حدود ۳۷ تا ۴۰ در صد آن در آب حل می شود.محلول محتوی گاز بدین ترتیب بنام فرمالین یا محلول فرم آلدئید نامیده می شود.اگر فرم آلدئید در شرایط مناسب،حرارت و رطوبت بکار برده شود، یک ماده ضدعفونی قوی است و محلول فوق به فلزات و رنگ اشیاء آسیبی نمی رساند.
- فرمالین: جهت درمان عفونتهای قارچی و انگلی خارجی پوست و آبششهای ماهیان بسیار سودمند است و باید مراقب بود که در اثر ماندن به پارافرمالدئید تبدیل نشود.پارافرمالدئید رسوب سفید رنگی را در ته بطری ایجاد می کند که برای ماهی بسیار سمی است.فرمالین اکسیژن را از حالت محلول در آب خارج می سازد و این اثر با گذشت حدود ۲۴ ساعت پس از افزودن آن به استخر به اوج خود می رسد.در صورتی که اندکی پس از درمان امکان محو کامل فرمالین از آب استخر وجود نداشته باشد،باید میزان اکسیژن محلول را در حدی نگه داشت که ماهیان دچار کمبود اکسیژن نشوند ، یک راه حل مناسب استفاده از هواده است.توسط بعضی از موسسه های تحقیقاتی نشان داده شده که استنشاق گاز فرمالدئید در انسان ممکن است خطر سرطانزایی داشته باشد.
- هالوژنها: کلر برای ضدعفونی وسایل و تجهیزات مزرعه بکار میرود، اما نظر به تخریب شبکه ها و احتراز از مرگ ماهیان می باید ابتدا خنثی و یا به حد کافی شستشو شود. کلر به صورت گاز،مایع یا جامد برای ضدعفونی کردن توریها، حوضچه ها و سایر ادوات تکثیر سالهاست که مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از این ماده برای غیرفعال کردن عوامل بیماریزای ماهی در مراکز تکثیر متداول می باشد.هنگامی که قصد داریم حجمهای زیاد آب نظیر پسابهای تخلیه شده از مراکز تکثیر و پرورش ماهی را ضدعفونی کنیم، تقریبا” همیشه کلر اقتصادی ترین ماده برای انجام این کار می باشد. برای حجمهای کمتر ،نظیر مخازن حمل ماهی مستقر بر روی کامیون و یا مخازن ضدعفونی کردن توریها ،معمولا” نمکهای هیپوکلریت نظیر هیپوکلریت کلسیم به کار می رود. از دیگر ترکیبات کلر، کلرآمین – تی است که جهت درمان انگلهای خارجی و به عنوان ضد عفونی کننده پوست در ماهیان بسیار با ارزش می باشد.
- ازن:
یکی از موادی که در تصفیه آب پرورش ماهی مورد استفاده قرار میگیرد ازن است. ازن که همان اکسیژن فعال است کاربرد بسیار زیادی در این نوع تصفیه آب صنعتی دارد. ازن هم به عنوان سیستم گندزدایی و هم بعنوان تولید اکسیژن استفاده می شود. ازن داخل آب به سرعت به اکسیژن تبدیل شده و میزان آنرا در آب افزایش میدهد. معمولا اگر نیاز به اکسیژن بیشتر باشد از دستگاه اکسیژن ساز در تصفیه آب پرورش ماهی استفاده میشود. ازن توان بسیار زیادی در نابودی میکروارگانیسم ها دارد. این ماده که در تصفیه آب پرورش ماهی مورد استفاده قرار میگیرد، به محض ارتباط با دیواره میکروبها، انگلها، ویروسها و جلبکها، آنها را از بین می برد. استفاده از اکسیژن فعال در تصفیه آب پرورش ماهی باعث میشود تا در دیواره و کف استخر پرورش ماهی، جلبکها و خزه ها نتوانند رشد کنند؛ در نتیجه نیاز به نظافت های پی در پی استخرها بسیار کاهش میابد.
- عوامل اکسید کننده: پراکسید هیدروژن(آب اکسیژنه)به عنوان یک اکسید کننده قوی جهت ضدعفونی و استریل نمودن بکار می رود. پراکسید هیدروژن با تولید رادیکالهای آزاد هیدروکسیل به غشای لیپیدی ،DNA و سایر اجزای اساسی سلول میکروارگانیسمها آسیب رسانده و موجبات تخریب آنها را فراهم می نماید.محلول ۲% آن کشنده سریع باکتریها بوده و فاقد اثرات سمی برای انسان و محیط زیست می باشد. در بازار محلول ضدعفونی کننده سانوسیل Sanosil حاوی پراکسید هیدروژن و یون نقره می باشد که برای ضدعفونی سطوح استخرها و وسایل و تجهیزات و حوضچه های ورودی مزرعه بکار می رود.برای ضدعفونی استخرها، یک لیتر سانوسیل غلیظ را در ۴۹ لیتر آب مخلوط کرده و بر روی سطوح اسپری گردد. برای وسایل و تجهیزات و حوضچه های ورودی نیز با همین اندازه استفاده شود. زمان پایداری محلول رقیق شده سانوسیل با آب معمولی یک هفته و در هنگام کار با محلول غلیظ لازم است از دستکش لاستیکی و حتی المقدور عینک و ماسک استفاده شود.
- بنزالکونیوم کلراید: یکی از مشتقات ترکیبات چهارتایی آمونیوم است که در بهداشت بطور وسیعی استفاده می شود. از این ماده می توان برای ضدعفونی و پاکیزه نمودن استخرهای پرورش ماهی و تجهیزات مزرعه بطور گسترده استفاده نمود.از این ترکیبات بنزالکونیوم کلراید، بنزالیب، وانوکوات VANOQUAT در داروخانه های دامپزشکی موجود است. در استخرهای پرورش ماهی که احتمال آلودگی به باکتری استرپتوکوکوس زیاد است ،از وانوکوات برای اولین مرحله پاک سازی و شستشو استفاده می شود. ابتدا باید کف و دیواره های استخرها را تمیز نموده و سپس محیط را با محلول یک در صد حجمی (یک لیتر وانوکوات در ۱۰۰ لیتر آب)و فشار پمپ شستشو دهید. بعد از خشک شدن سطوح می بایست از یک ضدعفونی کننده قوی مانند GPC8 یا ویرکون S استفاده گردد.
- فیلتر کربنی
در تصفیه آب استخر و پرورش ماهی فیلتر کربنی به خاطر از بین بردن طعم، بو، رنگ،BOD ،COD مواد آلی و کلر آزاد مورد بهره برداری قرار میگیرد. کربن فعال مواد آلی موجود در پساب را ابتدا جذب می نماید و بعد جداسازی می کند. پدیده جذب در سطح های درونی حفرات کربن اکتیو بخاطر حضور انرژی موازنه نشده ای است که میان اتم های سطحی و اتم های درونی سطوح حفرات موجود است، می باشد. در صافی کربنی، پساب از بستر کربن فعال گرانولی عبور می کند و رنگ و بوی آن به وسیله کربن جذب شده و پساب خروجی بدون هیچ نوع رنگ، بو و طعمی است.که اصولا بعد فیلتر شنی قرار می گیرد.
- فیلتر کارتریج میکرونی
فیلترهای میکرونی بعنوان پیش تصفیه در فرآیند های غشایی از قبیل نانو فیلتراسیون، اسمز معکوس و بعنوان تصفیه نهایی به منظور حذف جامدات معلق در آب مورد استفاده قرار می گیرد. معمولا محدوده سایز فیلتر های میکرونی بین ۰.۱ تا ۱۰ میکرومتر می باشد. فیلتر های میکرونی مورد استفاده به گونه ای طراحی شده است تا از عبور جامدات نا محلول در آب، جلبک ها، موجودات تک یاخته و یا باکتری هایی که اندازه آن ها بزرگتر از سایز منافذ فیلتر می باشد، جلوگیری کند.
- فیلتر شنی
در تصفیه آب استخر و پرورش ماهی این فیلترها به طور معمول جهت جداسازی ناخالصی های معلق موجود در پساب کاربرد دارند. اساس کار آنها، تصفیه فیزیکی با به دام انداختن ذرات معلق در لایه های بستر فیلتر می باشد. این فیلتر ها بصورت استوانه های تحت فشار طراحی شده و بدنه آن ها از جنس کربن استیل و فایبر گلاس می باشد. داخل ستون ها بوسیله سیلیس پر می گردد که معمولا یک لایه ذرات درشت روی نازل ها جهت جلوگیری از گرفتگی و سپس یک لایه ذرات ریز بر روی آنها و ذرات درشت تر در بالا ریخته می شود.
- قلیاها:
یون هیدروکسیل موجب از بین بردن بسیاری از باکتریها و ویروسها در PH بالای ۹ می گردد.هیدروکسید سدیم یا سود سوز آور یکی از ضدعفونی کننده های موثر است و در تماس با پوست به شدت موجب سوزش می گردد.کاربرد آنها نیاز به لباس محافظتی و دستکش و عینک دارد.از دیگر مواد قلیایی هیدروکسید کلسیم است .اگر به آهک تازه مقداری آب اضافه گردد هیدروکسید کلسیم یا شیر آهک بدست می آید.این ماده دارای خاصیت ضدعفونی قوی است ولی بایستی در مخازن پوشیده قرار گیرد زیرا در مقابل هوا به جسم بی اثری تبدیل می گردد.گرد آهک که روی کف مرطوب استخرها پاشیده شود به عنوان ماده ضدعفونی خوبی عمل می نماید.هنگامی که هیدروکسید کلسیم با آب مخلوط شود ،با تشکیل یونهای هیدروکسیل حرارت آزاد می شود.خاصیت ضدعفونی آهک در مورد شکل مقاوم میکروبها چندان قابل اطمینان نمی باشد.
