سلامت دستگاه گوارش
سلامتی دستگاه گوارش مرغ ها را میتوان با ترکیب مواد جیره، و با افزودن فرآورده های پروبایوتیکی به جمعیت باکتری های دستگاه گوارش بهبود بخشید. تمرکز اصلی در این زمینه، پیش از این متوجه کنترل عوامل باکتریایی دستگاه گوارش بود، اما اکنون نیاز داریم که به سیستم دفاعی میزبان، کارآمدی مانع فیزیکی روده، و حفظ تمامیت آن، توجه بیشتری کنیم.
مهمترین وظیفه ای که دستگاه گوارش بر عهده دارد، هضم و جذب مواد مغذی و جلوگیری از ورود میکروارگانیزم های بیگانه و آسیب رسانِ دنیای بیرون به درون بدن است. بافت پوششی دستگاه گوارش که با دنیای بیرون در تماس است، با دارا بودن برجستگی های انگشت مانند )ویلیها( و ریز برجستگی های آن )میکروویلی ها(، بسیار گسترده است تا بتواند جذب مواد مغذی را به بیشترین برساند. اما، توان جذب مواد مغذی به درون بدن هنگامی به سطح دلخواه میرسد که رویه دیواره روده و ویلی های آن سلامت باشند تا کار خود را به خوبی انجام دهند. هرچه اندازه ویلی ها بلندتر باشد، سطح جذب مواد مغذی گسترده تر خواهد بود.
و هرچه میکروویلی ها سلامت تر باشند، آنزیم هایی که برای شکستن مواد پیچیده خوراک تراوش میکنند بیشتر و هضم خوراک آسان- تر خواهد شد.وظیفه دیگر دستگاه گوارش که ایجاد مانع فیزیکی با دنیای بیرون است را لایهای از سلولهای بافت پوششی دیواره روده )انتروسیت( انجام میدهند، و جلو ورود مواد و ارگانیزم هایی را که درون روده قرار دارند، به درون بدن )خون( میگیرند. این سلولها، تنگاتنگ به هم چسبیده اند و گذرگاه های دیواره روده را بسته اند تا باکتریهای بیماریزا، و مواد سمی نتوانند وارد خون شوند و التهاب پدید بیاورند )نشت ناپذیری روده.
روده، همراه با بافت لنفاوی روده، گسترده ترین عضو ایمنی بدن را هم پدید میآورند که پاسخ ایمنی مادرزادی و اکتسابی را علیه بیماریزاها راه میاندازند، و همچنین پاسخ التهابی بدن را کنترل میکنند تا واکنشی به عوامل بومی، و مواد غذایی نشان ندهند و آنها را تحمل کنند.دیواره دستگاه گوارش از سلولهای گوناگونی تشکیل شده است که هریک وظایف متفاوتی را انجام میدهند:
انتروسیت ها کار جذب، سلول های گابلت،کار تراوش موکوس، بافت لنفوئیدی پیرس و غده های لنفاوی روده ای کار ایمنی، سلول های paneth کار مهم تولید پپتید های ضد میکروبی و سلولهای انترواندوکرین که با تراوش هورمون ها، کارهای بسیار، از جمله احساس اشتها، گذر خوراک در دستگاه گوارش، را انجام میدهند. سلول های غدد تراوشی درون ریز کارِ گیرنده دستگاه گوارش را انجام میدهند. گیرنده های این غدد ملکول های خاص مواد مغذی را تشخیص میدهند (برای نمونه، ملکول های بوتیراتها را)، و مغز و دیگر ارگان های بدن را از وجود این ماده در دستگاه گوارش آگاه میکنند تا آنها برای انجام وظایفشان در برابر این ماده آماده شوند.
هرچه جمعیت باکتریایی دستگاه گوارش غنی تر و متنوع تر باشد، مرغ ها سالم تر خواهند بود.
- اهمیت سوخت و ساز میکروبایوم
شمار گونه ها و سویه های باکتریایی میکروبایوم در همه جای دستگاه گوارش یکسان نیستند. در ایلیوم بخش آغازین روده باریک، شمار لاکتوباسیلی ها بیشتر از دیگران است. درحالی که شمار کلستریدیا ها در سیکوم روده کور بالاتر از همه است. و بد نیست بدانیم که همه کلستریدیا ها باکتری های بد نیستند. و همه لاکتوباسیلی ها باکتری های خوب نیستند. رومینوکوکاسها و لاکتواسپیروکاها شاخه هایی از کلستریدیاها، اسید بوتیریک تولید میکنند که برای مرغها بسیار سودمند است. جمعیت میکروبی دستگاه گوارش برای تغذیه، رشد و بقای خود به مواد اساسی که از خوراک مرغ می آیند، و نیز به متابولیت های تخمیر باکتریایی مواد حاصل از تخمیر که به وسیله دیگر باکتری های میکروبایوم انجام میگیرد وابسته هستند. در این روندِ تغذیه، سوخت وساز مواد حاصل از فعالیت دیگر باکتریها، در درون خود جمعیت باکتریایی دستگاه گوارش میکروبایوم انجام میگیرد.
دستگاه گوارش سالم
حفظ سلامت دستگاه گوارش با حفظ ساختار و فعالیت روده به دست می‌آید. سلامت دستگاه گوارش باعث:
- تضمین فرایند هضم و جذب خوب در صورتیکه مواد غذایی مناسب در دسترس پرنده باشد.
- اتلاف کمتر مواد غذایی
- ایجاد حداقل بوی نامطبوع
- امکان وجود مقاومت علیه پاتوژنهای داخلی
- احتمال کمتر بیماری و تلفات
- و بهبود ضریب تبدیل غذایی می گردد.
موانع فیزیکی طبیعی
- موانع فیزیکی مانع ورود ارگانیسم‌ها و مواد خارجی به دستگاه گردش خون و نیز مانع رسیدن آنها به امعاء و احشاء شده و در نتیجه به سلامت روده کمک میکنند. شرایط محیطی غیر بهداشتی و تغذیه نامناسب، با افزایش هجوم عوامل خارجی، می تواند با ایجاد اختلال در موانع فیزیکی، حیوان را مورد حمله قرار دهد.
- مهمترین عواملی که می‌توانند سبب به خطر افتادن و یا از بین رفتن سلامت دستگاه گوارش شوند عبارتند از: بیماریها، انواع سموم یا توکسین‌ها، استرس، کمبودهای تغذیه‌ای، به هم‌خوردن تعادل میکروبی فلور طبیعی روده و کاهش مصرف خوراک به دلایل متعدد و از جمله نوک چینی نامناسب که می‌تواند سبب کاهش مصرف غذا در پرنده گردد.
تغذیه اولیه جوجه‌ها
شروع پرورش خوب عامل مهمی در بهبود عملکرد و افزایش سودآوری در مزارع پرورش طیور می‌باشد. تغذیه مناسب در هفته اول زندگی جوجه‌ها، برنامه و الگویی برای رشد و عملکرد در پایان دوره خواهد بود.
درصد بالایی از رشد اولیه (2 تا 5 برابر رشد سایر اندام‌ها) در دستگاه گوارش و اندام‌های ضمیمه آن در هفته اول اتفاق می‌افتد. اگر رشد دستگاه گوارش در این زمان به تأخیر بیفتد بر رشد کلی هم اثر می‌گذارد. از آنجا که جوجه‌های تازه هچ شده به مراتب بیشتر از نیمچه‌ها در معرض ابتلا به عفونت‌های دستگاه گوارش هستند و سیستم دفاعی آنها نیز هنوز پایدار نشده است، بنابراین مراقبت بیشتر در این دوران امری لازم و ضروری است.
تأخیر در دسترسی به خوراک بعد از هچ، باعث کاهش وزن نسبی بورس و طحال میشود، برعکس مصرف هر چه زودتر خوراک توسط جوجه‌ها بعد از هچ باعث میشود که بورس در معرض انواع پاتوژن‌ها قرار گرفته و باعث تکثیر هر چه بیشتر stem cellها برای مقابله با آنتی‌ژن‌های محیط گردد.
برای اطمینان از رشد و سلامت جوجه، غذای آن باید حاوی تمام ترکیبات ضروری و مورد نیاز باشد. وجود انواع مواد ضروری و با کیفیت در دان، باعث حفظ سلامت طبیعی دستگاه گوارش شده و در پروسه تولید دان، بسیاری از عوامل مضر موجود در مواد اولیه خوراک نیز از بین می‌روند. تولید طیور صنعتی طی 50 سال اخیر با پیشرفت در تولید محصولات بیولوژیک جدید تحت تأثیر قرار گرفته و ما را قادر به امکان پرورش گله‌های بزرگتر، استفاده از حداکثر ظرفیت ژنتیکی پرنده‌ها و بهبود فرمول‌های تهیه خوراک کرده و در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری و عملکرد گله‌ها شده است.
افزودنی های خوراکی
برخی افزودنی های غذایی که به طور مستقیم سبب ابقاء سلامت دستگاه گوارش شده و یا با ممانعت از عمل پاتوژنهای داخلی به طور غیر مستقیم در سلامتی دستگاه گوارش مؤثر می باشند عبارتند از:
- آنتی کوکسیدیال ها و یونوفرها:
کوکسیدیوز بیماری مرتبط با مدیریت است که سبب بروز خسارت جبران ناپذیر در مرغداری می گردد. این عفونت در روده توسط انگل یا پارازیت تک سلولی ایجاد میشود. مشخصه این بیماری صدمه به بافت داخلی روده و یا تلفات است. از سال 1980 آنتی کوکسیدیال جدیدی وارد بازار نشده که نشان می دهد تا به حال یونوفر ها در کنترل این بیماری مؤثر بوده اند.
- پروبیوتیک ها :
افزودنی های خوراکی شامل میکروارگانیزم های زنده ای هستند که با بهبود تعادل میکروبی دستگاه گوارش (روده) تأثیرات مفیدی روی میزبان دارند. پروبیوتیک ها رشد باکتری های مضر را کم کرده و رشد باکتریهای مفید را در بدن میزبان تحریک میکند، بنابراین پروبیوتیک ها با ایجاد تعادل میکروبی، می توانند در حفظ سلامتی دستگاه گوارش مؤثر باشند. پروبیوتیک ها در شرایط عفونت و در صورت نیاز به درمان آنتی بیوتیکی، به هیچ وجه نمی توانند و نباید جایگزین آنتی بیوتیک گردند.
- پربیوتیک ها :
مواد خوراکی غیر قابل جذب تهیه شده از قندهای تخمیری هستند که با عمل انتخابی می توانند سبب تحریک رشد و فعالیت یک یا تعداد محدودی از باکتری ها شده و باعث حفظ سلامت دستگاه گوارش می شوند. بیشتر پربیوتیک ها ساختار کربو هیدراتی مثل الیگو ساکاریدها دارند که ممکن است در حین آماده سازی مواد خوراکی به آنها اضافه شوند.
این مطلب را از دست ندهید: مدیریت وزن مرغ های تخم گذار
- آنزیم ها:
آنزیم هایی که از طریق افزودن به غذا وارد دستگاه گوارش شده اند می توانند سبب افزایش هضم مواد غذایی گردند. تغذیه جوجه با دانه های غلات که ویسکوزیته بالایی دارند جمعیت میکروبی قسمت های انتهایی روده را افزایش می دهد. ویسکوزیته بالا باعث کاهش سرعت عبور غذا، کاهش مصرف خوراک، بروز عارضه چسبندگی مقعد، افزایش تعداد تخم مرغ های کثیف و در نهایت کاهش عملکرد گله ها می شود. محیط چسبناک روده، فرایند هضم را کند می کند، مواد مغذی را از دسترس دور می کند و مانع هضم و جذب آنها توسط آنزیم ها می شود. پلی ساکارید های غیر نشاسته ای محلول(NSP)، ژل چسبناکی را در دستگاه گوارش ایجاد می کنند که توسط آنزیم های میزبان قابل هضم نیست. اضافه کردن آنزیم، سبب کاهش ویسکوزیته شده و می تواند باعث بهبود سلامت دستگاه گوارش، بهره وری بهتر خوراک، بهبود کیفیت کودهای کشاورزی و کمک به استفاده از مواد اولیه ارزانتر شود.
- توکسین بایندر ها :
این مواد با جذب و یا خنثی کردن سموم قارچی یا مایکوتوکسین ها، امروزه کاربرد زیادی در تغذیه طیور صنعتی دارند و می توانند بسیاری از عوارض حاد و یا مزمن ناشی از مایکوتوکسین ها در طیور را به حداقل برسانند.
توازن سلامت دستگاه گوارش طیور
سلامت دستگاه گوارش به حفظ توازن حساس میان جانور، میکروبایوتا، محیط دستگاه گوارش و مواد مغذی خوراک بستگی دارد. این توازن می‌تواند در اثر کارهای مدیریتی، یا شرایط محیطی، به گونه‌ای چشمگیر برهم بخورد. هرگاه توازن میان این عوامل از میان برود، سلامت دستگاه گوارش برهم می‌خورد. هنگامی که سلامت دستگاه گوارش در اندازه دلخواه است، هضم و جذب مواد مغذی به خوبی انجام میگیرد. چربی‌های خوراک، قند و مواد پروتئینی از روده کوچک جذب میشوند و باقی‌مانده هضم ناشدنی مواد جیره (مانند فیبرهای علوفه، سلولز) به درون سیکوم می‌رود و در آنجا به وسیله باکتریهای تخمیرکننده به انرژی اضافی برای میزبان تبدیل می‌گردد. این، شاید به سبب افزایش تراوش موکوس، و یا تراوش سلولهای ایمنی به درون روده است. نقص جذب مواد مغذی سبب میشود که مواد مغذی بیشتری در دسترس باکتریهای روده کوچک قرار بگیرد که سبب رشد بالای جمعیت میکروبی در این ناحیه میشود. افزون بر این، نقص جذب می‌تواند سبب گذر مواد پروتئینی، قندها، و چربی‌ها به درون سیکوم شود که همین امر باعث تغییر در جمعیت باکتریایی تخمیر کننده در آن میشود.
توازن میکروبایوتای دستگاه گوارش در اثر عواملی مانند:
– دوره‌ای که مرغ با استرس بالا روبروست (تغییر جیره و واکسیناسیون) – خوراک طیور (کیفیت و مواد تشکیل‌دهنده آن) – بایوسکیوریتی – شرایط محیطی (دما و تهویه) – شرایط مربوط به هچری
رویکردهای متفاوت
اکنون برای پشتیبانی از سلامت دستگاه گوارش، میتوان کارهایی متفاوت با گذشته انجام داد، و به جای استفاده از یونوفرها، و یا ضدکوکسیدیوزها، که برای مقابله با آشفتگی دستگاه گوارش به کاربرده می شدند، از فرآوردههای جدیدتر استفاده کرد. رویکرد تازه در این زمینه، تقویت سیستم دفاعی میزبان، مدیریت درست و حفظ تمامیت دیواره روده مانع فیزیکی، و کنترل توازن جمعیت باکتریایی دستگاه گوارش اکوسیستم درونی با مصرف مستقیم فرآورده های نوین است. استفاده از فرآورده های نوین، سبب بهبود سلامتی دستگاه گوارش، هضم و جذب مواد یا FCR بهتر، و افزایش رشد مرغ ها میشود.
نتیجه گیری
آنتریت باکتریایی بیماری مهمی در صنعت مرغداری است که به عملکرد گله ها آسیب میزند. عوامل پدید آمدن این بیماری، گوناگون است که زمینه ساز ایجاد آن میشوند. استفاده از فرآورده هایی که سلامت دستگاه گوارش را بهبود می بخشند، همراه با مدیریت مناسب و پیشگیری از کوکسیدیوز به مرغداران اجازه میدهد تا به توان ژنتیکی گله، برای رشد و سودآوری دست یابند.
*منبع شرکت نیکوتک
