1 . لنگش (Founder)
بیماری های گاو: لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پر هزینه در گاوداری ها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تٲثیر قرار می دهد هر مورد لنگش می تواند در صد بالائی از حذف های اجباری گله را به خود اختصاص دهد پوشش کف بستر، طراحی بهاربند ومدیریت تغذیه نقش بسزایی درلنگش ایفا میکند.
هزینه های لنگش شامل درمان، کاهش تولید شیر، کاهش عملکرد تولید مثلی و افزایش حذف می باشد. اسیدوز شکمبه، یکی از دلایل لنگش است زیرا سم ها را نسبت به بیماری آسیب پذیرتر می کند. بیماری های عفونی، سمومی در خون ترشح می کنند که منجر به خونریزی کف سم می گردد.
انواع لنگش (لامینایتیس) در دام
1. لنگش حاد:
از علائم اصلی این نوع لنگش میتوان به افزایش تنفس و ضربان قلب و گرم شدن دیواره سم و آماس عروق حاد اشاره کرد. این نوع لنگش همراه با خونریزی در خط سفید سم یا در مفاصل مچ همراه است. گاهی برای مشاهده این خونریزی باید خط سفید سم را جدا کرد.
2. لنگش تحت حاد:
این نوع بیماری معمولا با زخم در مچ و دیواره سم همراه است اما معمولا تا ۳ ماه هیچ نشانه ای از لنگش در دام دیده نمی شود. با پیشرفت بیماری قسمت های نرم سم زرد رنگ شده و سم دچار خونریزی می شود.
3. لنگش مزمن:
در این نوع لنگش پاها به صورت غیر طبیعی رشد و نمو کرده و دیواره افقی سم بیش از حد رشد کرده و طویل می شوند. این مساله موجب می شود کف سم عریض تر شده و پاشنه ها گودی مناسب نداشته باشند.
4. لنگش ناشی از عوامل عفونی و حمام سم با ماده ضدعفونی:
بیماری لنگشی که بر اثر بروز عوامل عفونی خود را نشان می‌دهد، برای این نوع از عوامل هم حمام سم یا ضدعفونی سم را در نظر می‌گیرند و سم دامها مرتب ضدعفونی میشوند تا عوامل مرتبط با عفونت و لنگش در آنها از میان برود. در محیط‌های صنعتی دامها در بسترهای سخت مانند بتن حرکت می‌کنند پس دائم باید بررسی شود که به دام آسیب وارد نشود.
- علایم بیماری لنگش از راه رفتن غیرعادی تا از دست دادن توان حرکتی
درباره علایم بروز این بیماری در دامها میتوان گفت: این بیماری ممکن است از یک راه رفتن غیرعادی در دام شروع شود، مانند راه رفتن با پشت خمیده و توزیع نامتعادل وزن روی دست و پاهای دام؛ بعضی اوقات دام کامل یک دست و پایش را نمی‌تواند حرکت دهد و همین علایم با شدت یافتن بیماری منجر به زمین‌گیری و از دست دادن قدرت حرکت در دام می‌شود و هنگامی که این اتفاق رخ دهد دام قدرت رفتن به سر آخور، غذا خوردن و حرکت کردن به سمت سالن شیردوشی را از دست می‌دهد.
علائم لنگش
- تغییر شکل سم (ترک خوردگی٬آبسه و عفونت سم)
- خونریزی و زخم شدن پاشنه
- لنگیدن حیوان
- کاهش فعالیت و تحرک حیوان
- کاهش علائم فحلی
پیشگیری از بیماری لنگش
- تغییر تدریجی جیره های غذایی برای ورود به مراحل مختلف تولید و محدود کردن غلات در جیره غذایی
- علوفه های موجود در جیره غذایی نباید طول بلند داشته باشند.
- فعالیت بدنی کافی در گاو ها و تلیسه ها قبل و بعد از زایمان
- سیمان کردن کف جایگاه نگهداری دام ها که به سایش سم ها کمک میکند.
راه درمان
- سم چینی و مراقبت ازسم (حداقل سالی دو مرتبه )
- حوضچه های حمام پا
- تغذیه کافی ومناسب فیبر
- استفاده از بافرها
بیماری لنگش به شدت اقتصادی است و به همین دلیل دائم مانیتورینگ می‌شود
هنگامی که در بستر تخریب وجود داشته باشد یا جسم خارجی بر روی بستر باشد، محل باید دائم مورد بررسی قرار بگیرد تا از آسیب به دام جلوگیری شود. بیماری لنگش به شدت بیماری اقتصادی است و به همین دلیل روش‌هایی که برای کنترل، مانیتورینگ و پیشگیری از این بیماری وجود دارد، سال‌هاست در دامداری‌ها اعمال می‌شود.
موفقیت کنترل بیماری لنگش با موفقیت دامدار در تولید شیر و تولیدمثل دام‌هایش ارتباط مستقیمی وجود دارد؛ عامل سوم در بروز بیماری لنگش، عامل تغذیه‌ای است؛ گاهی به دلیل استفاده بیش از حد از برخی جیره‌ها هیستامین تولید می‌شود و این عامل باعث پرخونی در ناحیه سم و آسیب‌های خاص می‌شود که از طریق اصلاح جیره، مانیتورنیگ جیره و کنترل برخی پارامترها کنترل میشوند.
عوامل عفونی، تغذیه‌ای و مکانیکال بستگی به مدیریت دامداری دارد، به عنوان مثال ممکن است در دامداری‌های قدیمی بستر و محل نگهداری دام دچار تخریب بستر شده باشد و به ویژه در مکان‌هایی که دام مجبور است زیاد بایستند، سطوح ناهموار وجود داشته باشد و ممکن است دامدار نتواند فضا را اصلاح کند زیرا ممکن است فضای نگهداری دام بسیار کوچک باشد.
در گاوداری‍های صنعتی به طور عمد دام را وادار به تولید بیشتر می‌کنند، که این امر با فیزیولوژی دام به طور طبیعی سازگار نیست، اما برای این که دام را به سمت تولید بیشتر ببرند آنرا به استفاده از جیره‌های نشاسته‌ای و غلات هدایت می‌کنند؛ هنگامی که تعادل جیره‌ها به‌هم می‌ریزد و مواد علوفه‌ای آن کمتر می‌شود، این عوامل منجر به برخی تغییرات گردش خون در سم می‌شود و به دام آسیب وارد میکند.
این مطلب را از دست ندهید: آشنایی با بیماری لمپی اسکین در گاو
2 . بروسلوز (Brusellosis)بیماری تب مالت
یکی از بیماری های شایع مشترک بین انسان و دام ،که فوق العاده عفونی و قابل انتقال است.
بیماری هزار چهره بروسلوز یا تب مالت بوده که گروه بسیار زیادی از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلا می سازد. این بیماری به علت ایجاد سقط جنین در دام کاهش تولید شیر، عقیمی و نازایی و از دست رفتن ارزش اقتصادی دام های مبتلا می شود.
علاوه بر بعد اقتصادی به علت ابتلای انسان به این بیماری از بعد بهداشتی هم دارای اهمیت فراوان است. خصوصیت مهم این بیماری قدرت آلودگی شدید آن در تمام حیوانات اهلی و وحشی است. دام های مبتلا به بروسلوز ، معمولا در اولین دوره آبستنی دچار سقط جنین می شود که در هنگام بچه اندازی دام ها و تا مدت ها بعد از آن با دفع ترشحات شدیدا آلوده رحمی، باعث می شود محیط اطراف ، مزارع و مراتع به شدت آوده شوند که این عمل زمینه مساعدی برای آلودگی سایر حیوانات و انسان ایجاد می کند. دفع باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا و ترشحات رحمی و جنین سقط شده مخاطرات فراوانی را برای سایر دامها و همچنین انسان در بر دارد.
- علائم بروسلوز
علائم بیماری بستگی به سطح ایمنی گله ها دارد. در گله هایی که واکسینه نشده اند سقط جنین در دام و شیوع سقط در گله مهمترین علامت بروز بیماری می باشد. سقط جنین در گاو از ماه پنجم آبستنی اتفاق می افتد.
از علائم دیگر آن جفت ماندگی، تورم دیواره رحم و تورم بیضه ها است. سقط جنین ۵ تا ۶ ماهه، تورم بیضه های گاو نر، وجود خون در ترشحات فرج دام، مرده به دنیا آمدن جنین، به دنیا آمدن گوساله هایی ضعیف، عدم خروج جفت و نازایی دام های ماده.
- نحوه انتقال: انتقال از طریق خوراک و آب آلوده، تماس با جنین سقط شده و جفت و ترشحات رحمی گاو
- عامل بیماری زا: باکتری بروسلا
- نحوه انتشار: وجود گاو آلوده در گله، تماس با جنین سقط شده و جفت و ترشحات رحمی دامی که مبتلا است. نحوه انتقال این بیماری به انسان نیز خوردن شیر، پنیر، خامه، بستنی و دیگر فرآورده های دامی پاستوریزه نشده گاو بیمار است.
- کنترل و درمان بروسلوز
واکسیناسیون به همراه تست و کشتار جهت تحت کنترل در آوردن و ریشه کنی بیماری صورت می پذیرد. این بیماری های شایع یکی از دلایل عمده در کاهش محصولات گاوهای شیری و گوشتی ذکر میشوند. آگاهی داشتن از عوارض و علائم بیماری ها به دامدار در اجرای طرح های بهداشتی کمک کرده تا از مشکلات بهداشتی و شیوع بیماری بکاهد.
این بیماری نیز بسیار خطرناک بوده و به سرعت در گله همه گیر می شود. این بیماری موجب سقط جنین شده و واکسیناسیون بهترین راه مبارزه با این بیماری است.
علاوه بر واکسیناسیون بهداشت مناسب جایگاه، ضدعفونی کردن جایگاه مخصوصا جایگاه های زایش، قرنطینه کردن دام آلوده، سوزاندن و دفن جنین سقط شده، انجام آزمایشات لازم برای شناسایی گاوهای آلوده و کشتار آن ها، پیشگیری از تماس با گاو آلوده و ترشحات رحمی آن از دیگر اقدامات لازم برای پیشگیری از شیوع بیماری های گاو می باشد.
همچنین یک برنامه بهداشتی مفید برای پیشگیری از بیماری های شایع در گاو موثر است و میتوان با روش های مدیریتی زیر آن را اعمال کرد:
۱- تغذیه صحیح گله
۲- تهویه مناسب
۳- بستر خشک و تمیز
۴-کنترل ناقلین بیماری مانند حشرات ، پرندگان ، جوندگان و …
۵- قرنطینه حیوانات جانشین شونده در گله به مدت ۴۰ روز
۶- جدا کردن حیوانات بیمار از سایر دام ها
۷- استفاده از دامپزشک برای تشخیص دقیق و سریع بیماری و درمان آن
علاوه بر نکات ذکر شده کنترل شرایط محیطی و عوامل تنش زا و نیزاستفاده از تیپ های ژنتیکی برتر در گله به نحو چشم گیری در کاهش و کنترل بیماری ها نقش دارد.
3. بیماری تیلریوز (زردی، سارلیق)
تیلریوز به چهار شکل فوق حاد و حاد و تحت حاد و مزمن تقسیم بندی می شود. فرم فوق حاد فوق حار بیماری نادر بوده و در مدت 2-3 روز بعد از علائمی چون تب و تورم غدد لنفاوی تلف می شوند. فرم تحت حاد ومزمن همراه با تب ملایم و کاهش اشتها و لاغری همراه بوده و بعد از 10 – 15 روز خوب می شود.اغلب موارد بیماری بصورت حاد دیده می شود. این شکل بیماری در گاو های اصیل و دورگ دیده می شود.
علائم:
- سرفه و تنفس سخت
- اسهال یا یبوست شدید
- وجود خون در مخاط، زردی، کم خونی
- ضعف سیستم ایمنی
- تب بسیار شدید که تا ۴۳ درجه نیز گاهی می رسد
- وجود نقاط خونریزی در چشم
- عدم نشخوار گاو
- بی حالی و فلج شدن گاو
- تورم غدد لنفاوی پیش کتفی که به شکل خیاری کوچک در جلو کتف قابل لمس است
عامل بیماری زا: انگل منتقل شده از کنه به دام و باکتری ها
نحوه انتقال: انتقال از طریق خوراک و آب آلوده، تنفس هوای آلوده و انتقال از طریق زخم های پوستی.
نحوه انتشار: انتشار از طریق بزاق کنه در هنگام نیش زدن. وجود گاو آلوده در گله و بردن گله به مراتع آلوده
- راه های پیشگیری:
این بیماری به میزان ۵۰ درصد واگیر داشته و ۱۰ درصد از گاوهای آلوده را تلف خواهد کرد. این بیماری دوره کمون دو روزه دارد. سوزاندن لاشه دام تلف شده بر اثر این بیماری، قرنطیه کردن و رعایت بهداشت جایگاه برای پیشگیری از شیوع این بیماری بسیار مهم است.
بهترین راه مبارزه با این بیماری های گاو واکسیناسیون به موقع است. زمان مناسب برای واکسینه کردن دام در برابر این بیماری اوایل پاییز و در هر بار تزریق به میزان ۲ تا ۴ سی سی با توجه به وزن دام می باشد. به طور معمول این واکسن باید سالی یک بار به دام تزریق شود اما در صورت شیوع بیماری باید دو بار به فاصله دو هفته تکرار شود. دام ها پس از ۹ ماهگی باید در برابر این بیماری واکسینه شوند و تا پایان عمر هر ساله این واکسیناسیون باید تکرار شود. این واکسن نباید به گاوهای آبستن تزریق شود. گوساله ها و گاوهای نر باید سالیانه در برابر این بیماری واکسینه شوند.
از آن جایی که میزان تلفات این بیماری نیز بالا می باشد واکسیناسیون به موقع برای پیشگیری از این بیماری بسیار مهم است. همچنین می توان با سم پاشی به موقع و رعایت بهداشت جایگاه پرورش دام، از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.
- درمان تیلریوز
تعداد زیادی از داروهای ضد مالاریا،ضد کوکسیدیا،ضد باکتریا و ضد بابزیا جهت درمان تیلریوز مورد استفاده قرار گرفته اند ولی هیچکدام از آنها اثر درمانی در روی تیلریوز نداشته اند و از طرفی اکسی تتراسایکلین هیدروکلراید به تنهایی اثر درمانی بر ضد تیلریوز نداشته است ولی اکسی تتراسیکلین تاخیری(Oxytetracycline Long Acting) تا حدودی بر روی تیلریوز اثر داشته و مکانیسم آن جلوگیری نسبی از تقسم سریع سلول های آلوده به شیزونت می باشد.
بررسی های انجام شده در مورد اثر درمانی هیدروکسی نفتوکینین ها نشان دادند که امکان درمان عفونت های ناشی از گونه های جنس تیلریا وجود دارد و یکسری از مشتقات هیدروکسی نفتوکینین ها جهت درمان تیلریوز ناشی از تیلریا آنولاتا مورد آزمایش قرار گرفته اند و در میان آنها پارواکن(Parvaquone) و بیوپارواکن(Buparvaquone) نقش موثرتری در درمان داشتند. بررسی های آزمایشگاهی و صحرایی انجام شده در موسسه رازی مشخص نمودند که پارواکن و بیوپارواکن در روی فرم های داخل گلبول قرمزی و داخل لکوسیتی تیلریا اثر تخریب کننده دارند و در صورتی که در مراحل اولیه شروع واکنش های حرارتی و انگلی به دام مبتلا تزریق گردند نقش درمانی موثرتری دارند.میزان تزریق داروی پارواکن برابر mg/kg 10 است و می توان تزریق دارو را به فاصله 48 ساعت تکرار نمود، میزان تزریق داروی بیوپارواکن برابر mg/kg2.5 است و می توان تزریق دارو را در فواصل 48ساعت 1 یا 2 بار تکرار نمود.نوع تزریق در هر دو دارو به روش داخل عضلانی(IM ) است گرچه تزریق پارواکن با عوارض جانبی از قبیل تورم زودگذر و ژله ای شدن محل تزریق همراه می باشد ولی تزریق بیوپارواکن فاقد عوارض جانبی است.میزان درصد بهبودی حیوانات مبتلا با تزریق پارواکن برابر 60.7% و با تزریق بیوپارواکن برابر 88.7% می باشد. داروهای یاد شده توسط شرکت های متعددی تولید می گردد و بنام های پارواکن Parvaquon=Clexon) یا پاروکسن(Parvexon) و بوتالکس (Butalex) یا فرووکسن(Fruvexon=Bioparvaquone+Frusemide ) برای کنترل بیماری های گاو در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد.
