- کیفیت منبع آب مورد استفاده
منابع تأمین آب می تواند آب های سطحی ، آب زیرزمینی و آب لب شور دریای خزر باشد. در صورت تأمین منبع آبی علاوه بر نیاز اکسیژنی، درجه حرارت آب محیط پرورش باید در دامنه دمایی 15 تا 25 درجه سلسیوس فراهم شود. بهره برداری مستقیم از آب دریای خزر در صورت رعایت استانداردهای زیست محیطی امکان پذیر است. نکته مهم اینکه چون پساب این گونه مزارع مستقیماً به دری ای خزر، بزرگ ترین زیستگاه تاسماهیان می ریزد، باید دقت کامل و جدیت لازم جهت رعایت استانداردهای زیست محیطی صورت پذیرد. از مزایای آب رودخانه دبی زیاد، قدرت خودپالایی مناسب و میزان بالای اکسیژن محلول است. آب رودخانه که حداقل 270 روز از سال دارای دما ی 15 تا 25 درجه سلسیوس باشد و از حداقل 9 و حداکثر 30 درجه سلسیوس جز برای چند ساعات بیشتر نشود، می تواند برای تأمین دبی آب مورد نیاز مفید باشد.گل آلودگی آب رودخانه که در فصو ل بارانی اتفاق می افتد از عوامل محدودکننده تولید است. مزرعه پرورشی باید مجهزبه استخر رسوب گیر باشد.
مهم ترین ویژگی آب چاه درجه حرارت نسبتاً ثابت 16 تا 17درجه سلسیوس و شفافیت بالا است. با توجه به اینکه دما ی محیط پرورش ممکن است افزایش یا کاه ش یابد ، می توان در صورت لزوم با تنظیم فاصله انتقال آب چاه دمای آن را تا حدی تعدیل کرد. فرآور ی آب قبل از ورود به سیستم پرورش (نه هم زمان با پرورش) و استفاد ه از سیستم های هوادهی در این منبع آبی ضروری است و حتی در زمستا ن باید از هواده های مناسب استفاده شو د.( در هر صورت ضرورت دارد تا قبل از بهره برداری از آب در سیستم پرورش ماهی، نسبت به تهو یه و افزایش اکسیژن آب اقدام کرد.
- درجه حرارت آب
دامنه نوسانات درجه حرارت آب برای پرورش ماهیان خاویاری 12تا 26 درجه سلسیوس است و گونه های مختلف پرورشی ماهیان خاویاری حداکثر میزان تغذیه و رشد را در دمای 16 تا 24 درجه سلسیوس بروز می دهند در دماهای کمتر از 12 درجه سلسیوس متابولیسم و سوخت ساز بدن کاهش می یابد و درنتیجه از میزان رشد کاسته می شو د. همچنین در حرارت های بالا ی 27 درجه سلسیوس غذا دهی مقرون به صرفه نیست و علاوه بر کاهش رشد، خطراتی را نیز برای ماهی به دنبال دارد. به طورکلی، ماهیان خاویاری به دلیل نیاز زیاد به اکسیژن، درجه حرارت های پایینتر را بهتر از درجه حرارت های بالاتر از حد مطلوب تحمل می کنند. دمای 30 درجه سلسیوس، حداکثر دمایی است که ماهی می تواند برای مدت طولانی و بدون بروز تلفات زنده بماند؛ بنابراین، به طور خلاصه رشد ماهی خاویاری در حدفاصل دمای آب 9 تا 27 درجه سلسیوس انجام می شود.
- اکسیژن محلول آب
اکسیژن محلول در آب 8 میلی گرم در لیتر و میزان co 2نباید از 8 میلی گر م در لیتر بالاتر رود. حداقل میزان اکسیژن 5 میلی گرم در لیتر – محلول آب برای ماهیان خاویاری حدود 6 است و در سطح 4 میلیگرم در لیتر باعث تأخیر در رشد و ایجاد شرایط مطلوب برای بروز بیماریهای انگلی فرصت طلب، در ماهیان خاویاری می شود. میزان نیاز واقعی به اکسیژن در اولویت اول تحت تأثیر شدت سوخت و ساز بدن است و میزان هواد هی به استخرهای پرورشی ماهیان خاویاری می تواند علاوه بر آن به شکل هندسی استخر، نوع سیستم پرورشی و نوع هوادهی بستگی داشته باشد. با افزایش درجه حرارت و سن ماهی نیاز اکسیژن نیز بیشتر می شود. افزایش سوخت وساز در درجه حرارت های بالاتر موجب افزایش میزان دی اکسید کربن می شود که درنتیجه ظرفیت حمل اکسیژن توسط هموگلوبین خون ماهی کاهش می یابد و نتیجه نهایی آن کاهش ضریب تبدیل غذا و میزان رشد است؛ بنابراین، در حوضچه های پرورش مولدین نیاز به سیستم هوادهی متراکم است. میزان اکسیژن آب ورودی برای پرورش ماهیان خاویاری باید در حد اشباع باشد و میزان اکسیژن آب خروجی نباید کمتر از 5میلیگرم در لیتر باشد. در یک واحد تجار ی عوارض کمبود اکسیژن از زمانی شروع می شود که میزان اکسیژن آب به کمتر از 6 میل یگرم در لیتر برسد. در شرایط بحرانی که عواملی از قبیل کاهش دبی آب و یا گرم شدن هوا موجب کاهش میزان اکسیژن محلول در آب می شود ، می توان از سیستم های هواده ی مثل الکتروپمپ هوادهی با ظرفیت مناسب استفاده کرد. شوری نیز از جمله عواملی است که بر اکسیژن محلول در آب اثر دارد. میزان شوری رابطه معکوس با اکسیژن محلول دارد؛ یعنی آب های شورتر ظرفیت حلالیت اکسیژن کمتر دارند؛ بنابراین، ثبت روزانه میزان شوری آب ورودی در برنامه هوادهی روزانه سیستم پرورش ضروری است.
- سختی آب
میزان سختی آب جهت پرورش ماه ی در آب شیرین تا حداکثر 500 و در آب لب شور تا 4000 میلی گرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم است.
- استخرهای مناسب پرورش ماهیان خاویاری
استخرهای مناسب برا ی پرورش ما هیان خاویاری شامل حوضچه های فایبرگلاس، استخرهای بتنی گرد و هشت ضلعی و استخرهای خاکی با کف عایق است.
- مخازن فایبرگلاس
حجم محدود این مخازن، چرخش کامل آب، تعویض سریع آب، شستشوی راحت، وزن سبک، سهولت در کنترل بیماری ها و مراقبت های بهداشتی شرایط مناسبی را برای بچه ماهی ها فراهم می کند. با استفاده از این حوضچه ها امکان رقم بندی برحسب نیاز 3/به خوبی فراهم است. حوضچه های دو تنی به مساحت 9مترمربع و عمق 53 سانتی متر برای پرورش تا وزن 900 گرم و 4 تنی به مساحت 4/2 متر مربع و عمق 1/8 متر برای پرورش در وزن 1 تا 3 کیلوگرم و حوضچه های فایبرگلاس به مساحت 12متر مربع و عمق 2 متر برای پرورش در اوزان بیش از 3 کیلوگرم مناسب است.با توجه به قیمت آن در بازار بهتر است برای تولید در سال اول مورد استفاده قرار گیرد.روند رشد فیل ماهی در وان فایبر گلاس با تراکم اولیه 25 عدد در متر مربع معادل 1/3 کیلوگرم در متر مربع پس از 155 روز پرورش از 50 گرم به 324 گرم رسید.تراکم نهایی در این وزن 8/3 کیلوگرم در متر مربع به دست آمد.ضرایب تبدیل غذا سرعت رشد ویژه و ضریب چاقی به ترتیب 1/4 و 1/3 و 0/43 محاسبه شد.روند رشد فیل ماهی در مخازن فایبر گلاس با تراکم اولیه 35 عدد در متر مربع معادل 2/2 کیلوگرم د رمتر مربع پس از 64 روز پرورش از وزن 35 گرم به 154 گرم رسید.
تراکم نهایی در این وزن 9/4 کیلوگرم در متر مربع به دست آمد.ضرایب تبدیل غذا سرعت رشد ویژه و ضریب چاقی به ترتیب 2/5 و 3 و 0/37 محاسبه شد. تراکم 35 عدد در متر مکعب در دریای سیاه در شوری 4 تا 8.در این رابطه تراکم تاثیر تاثیر محدود کننده ای بر رشد نداشت و با توجه 1/3و 2/2 کیلوگرم ماهی در هر مترمربع در شروع و به ترتیب 8/3 و 9/4 کیلوگرم در متر مربع در پایان طرح رشد ماهیان مناسب بود.
- استخر بتونی گرد
استخر بتنی گرد کاربرد وسیعی در پرور ش ماهیا ن خاویاری دارند. در این حوضچه ها حالت چرخش جریان آب در طول یک دیواره مرکزی است. آب از یک سو وارد و از همان طرف به جهت مخالف یا از لوله تعبیه شده در وسط استخر خارج می شود. حد بهینه نسبت عمق به قطر از دیدگاه هیدرولیکی 1 به 3 تا 5 است .جریان ورودی به وسیله یک لوله از حاشیه داخلی یا لوله های سوراخ دار در شعاع دایره که با افق زاویه 20 تا 50 درجه دارد، وارد می شود. این میزان زاویه، گردش افقی و عمودی را در تعادل نگه می دارد. از استخرهای گر د با قطر 3 متر ، می توان برای ماهیان تا وزن 5 کیلوگرم و با قطر 6 متر برای نگهداری ماهیان تا وزن بازاری بالای 7 کیلوگرم استفاده کرد. برای پرورش مولدین 8 متر است.
از مزیت های – فیل ماهی نیاز به استخر بتنی با قطر 10این استخرها می توان به نکات ذیل اشاره کرد:
1) آب ورودی کمتری نسبت به حوضچه های مستطیل مورد نیاز است.
2) فرصت شنا و حرکت در جهت جریان آب و یا خلا ف آن را برای ماهیان ممکن می سازد.
3) برای ساخت استخر گرد (فایبرگلاس، بتونی، چوب و غیره) نسبت به استخرهای دراز در صورت مساوی بودن سطح، نیاز به مصالح کمتری است (حدود 22 درصد).
4) به دلیل چرخش آب در استخر گرد، فضا ی حیات ی برا ی ماهیان به طور مناسب تری نسبت به حوضچه های دراز توزیع می شود که به دلیل دسترسی سریع ماهی به غذا و صرف کمتر مقدار انرژی، خود منجر به بهبود فرآیند رشد ماهیان و اصلاح ضریب تبدیل غذا می شود.
5) فضولات و باقیمانده ذرات غذایی به دلیل چرخش آب داخل استخر و خروج آن از پایین ترین نقطه کف استخر خود به خود تخلیه می شوند. مواد دفعی و باقیمانده غذا با سرعت بیشتری خارج می شود و شرایط محیطی از نظر تغیرهای مهم آب مطلوبیت دائمی می یابد.
6) به دلیل تجمع ماهیان تلف شده در محل های خروجی آب، جمع آوری آن ها با سرعت و سهولت بیشتری انجام می گیرد و مانع انتشار عوامل بیماری زای دفع شده از بدن ماهی در محیط حوضچه می شود.
- استخر خاکی
استخر خاکی مناسب پرورش ماهیان خاویاری برای تولید گوشت است. مشروط بر اینکه دیواره استخرها دار ای غشای پوشش عایق آبی (ژئوممبران) باشد. در شرا یط بهر ه برداری از جریان آب یک طرفه باز استخرها باید دارای سیستم آب رسانی با قابلیت تعویض آب 7 روزه باشند. در صورت استفادi از سیستم مکانیزه مورد نیاز برای آب برگشتی می توان از روش پرورش متراکم برای مرحله پرواری بدون برنامه تولید مولد استفاده کرد. به طورکلی عمق استخرهای خاکی 3 متر است.جهت تغذیه ماهیان خاویاری پرورشی به ازای هر 20 متر طول دیواره استخر یک ظرف غذا مورد نیاز است .مقدار غذای روزانه به طور دقی ق در ساعات تغذیه و در تمامی ظروف غذادهی توزیع می شود.
این مطلب را از دست ندهید: خوراک ماهی خاویار
روش های مختلف پرورش ماهیان خاویاری
- روش پرورش غیر متراکم
مدیریت و تولید در روش پرورش غیر متراکم یا گسترده 1 در پایین ترین سطح انجام می گیرد. در این روش، تولید رابطه مستقیم با توان تولید طبیعی استخر و شرایط فیزیکی و شیمیایی آب دارد. بنابراین، عامل تعیین کننده در تراکم کشت، شرایط طبیعی استخر است. در سیستم پرورش گسترده، ماه ی در محیطی مشابه با زیستگاه طبیعی خود و بدون غذای دستی از خارج یا هوادهی پرورش داده می شود. در این سیستم، آب به منظور ایفای چند نقش مورد نیاز است:
-فراهم آوردن فضای فیزیکی زنده برای ماهی از اتمسفر
-تأمین اکسیژن کافی
-رقیق کردن فرآورده های متابولیک سمی
-عمل کردن به عنوان یک واسط که در آن ارگانیسم های غذایی ماهی به طور طبیعی به تکثیر بپردازند. در این سیستم ماهی به طور کامل به غذای مصنوعی وابستگی ندارد. معمولاً از این روش برای ماهی دار کردن آبگیرها و منابع طبیعی نظیر دریاچه های پشت سدها و غیره استفاده می شود. بسته به شرایط استخر می توا ن 20 تا 500 عدد بچه ماهی سه تا پنج گرمی در هر هکتار معرفی کرد و نهایتاً پس از هر 3 سال از 50 کیلوگرم تا 1/5 تن در هکتار فیل ماهی یا ماهی بستر برداشت کرد.
- روش پرورش نیمه متراکم
روش پرورش نیمه متراکم 1 مبتنی بر استفاده از خوراک های مختلف برای تغذیه و رشد و نمو ماهی هاست. کمیت و کیفیت آب ورودی از یک سو و کیفیت خوراک مصرفی از سو ی دیگر از عوامل مهم و مؤثر بر میزان تولید در این سیستم است. در این روش محیط های پرورشی، مخازن فایبرگلاس یا بتنی، استخرهای خاکی و یا قفس های غوطه ور هستند. خوراک مصرفی می تواند خمیری شکل و یا خشک باشد. مقدار آب مصرفی در حدو د 10 لیتر در هکتار ( 500 گرم تا 1000 گرم در مترمربع) و در قفس ها 6 تا 17 کیلوگرم در مترمربع می توان تولید کرد. در پرورش نیمه متراکم، فاکتورهای شیمیایی آب نظیر اکسیژن،آمونیوم و غیره باید تحت کنترل باشند و ،pH ، گازکربنیک حداقل هفته ای یک بار اندازه گیری شوند.
- روش پرورش متراکم
در روش پرورش متراکم سطح مدیریت، کیفیت خوراک و نهایتاً میزان تولید در واحد سطح به میزان قابل توجهی ارتقا می یابد. پرورش در این سیستم عمدتاً در استخرهای بتنی و یا در حوضچه های فایبرگلاس و سایر مواد عایق انجام می گیرد. خوراک مصرفی کنسانتره خشک است، که متناسب با سن ماهی به شکل گرانول یا پلت مصرف می شود. کیفیت خوراک از لحاظ ترکیبات مواد مغذی و همچنین سلامت و نیز استحکام اهمیت حیاتی دارد. با استفاده از این روش میتوان تولید را تا 35 کیلوگرم در مترمربع افزایش داد.
- سیستم پرورش متراکم نسبت به سیستم گسترده از مزیت های متعددی برخوردار است:
– در پرورش متراکم، حجم آب فقط برا ی تأ مین فضا ی فیزیکی مورد نیاز زیست ماهی است. عبور جریان آب از استخرها، کانال های دراز یا حوضچه ها اکسیژن محلول مورد نیاز را تأمین می کند.
– فرآورده های دفعی متابولیک به ساد گی از استخر شسته میشوند.
– فرمول جیره غذایی به نحوی است که نیازها ی تغذیه ای اختصاصی ماهی را فراهم می کند. تحت شرایط کنترل شده به ماهی ها خورانده می شود.
– از فضای کمتر ی نسبت به روش های پرور ش گسترده استفاده می شود و کنترل بیشتری میتوان اعمال کرد.
- معایب
هزینه های سرمایه ای و عملیاتی بیشتر می شود و موفقیت اقتصادی به میزان بقا و سرعت رشد بستگی دارد. بنابراین ، با توجه به تراکم بالا اعمال مدیریت دقیق شرایط محیطی، تغذی های و غیره الزامی است.
- روش فوق متراکم
در روش فوق متراکم 1 میزان مصرف آب به دلیل بهره برداری از سیستم های نوین هواده ی و تزریق اکسیژ ن مایع کاهش می یابد. به جای افزایش جریان آب، با هواده ی مطلوب ، مصرف 6 برابر از میزان استاندارد پرورش ماهی کمتر است. / 2 تا 5 / آب 5 البته امروزه سیستم های فوق متراکم که به صورت مداربسته فعالیت می کنند، در پرورش ماهیان خاویاری مورد توجه قرار گرفته اند. سیستم های مدیریت، فنّاو ری برتر ی را به خدمت می گیرند و بدین ترتیب می توانند تا 80 کیلوگرم در مترمکعب نیز ماهی تولید کنند.
پرورش فوق متراکم تاسماهیان جوان در استخرهای خاکی، حتی در صورت فراوانی غذا منجر به کاهش چشمگیر رشد در نمودارهای فیزیولوژیک در بخشی از ماه های مناسب رشد می شود و حتی ادامه این روند را در پی خواهد داشت. بنابراین، در روش فوق متراکم مکان پرورش باید در حوضچه های بتونی و یا مخازن فایبرگلاس باشد تا کنترل کلیه عوامل مؤثر در رشد و تغییر آن ها به وضعیت دلخواه عملی باشد.در یک سیستم مداربسته که آب مورد استفاده ماهی ان از نظر اکسیژن فقیر و مواد سمی و فضولات آن زیاد شده است، با حذف مواد معلق توسط میکروفیلتر و تبدیل آمونیو م تولید شده به نیتریت و نیترات زیر حد مجاز توسط بیوفیلترها و تزریق اکسیژن مایع خالص به وسیله راکتورهای مخلوط کن و ضدعفو نی کردن، آب احیاء می شود و مجدداً مورد استفاده قرار می گیرد. در ای ن تصفیه فیزیکی و شیمیایی دقت عمل و سرعت ضرور ت دارد. به طوری که کوچک ترین اختلال در عمل تصفیه و احیا سبب مرگ ومیر شدید آبزیانی که از آب بازگشتی استفاده می کنند ،می شود. چنین ظرافتی سبب می شو د که کنترل کیفیت آب به طور دائمی صورت گیرد و عمل تصو یه بدو ن کوچک ترین توقفی انجام شود. به همین دلیل اتوماس یون نقش مهمی در صحت عمل چنین سیستمی ایفا م ی کند . اندازه گیری عوامل حیاتی در آب مورد استفاده ماهیان، اطلاعا ت به دست آمده را تجزیه و تحلیل می کنند. چنین نیازی سبب می شود که صنعت نقش مهمی در اندازه گیری عوامل و تجزیه و تحلیل و اصلاح آن ها داشته باشد.
مداربسته در مصرف آب و ابعاد زمین مورد نظر مؤثر است و زمان رشد را به حداقل می رساند. به طوری که یک محصول در مدت یک سال چند بار قابل عرضه به بازار است. کنترل دما از عوامل مهم دیگری است که سبب کاهش دوره پرورش می شود. در این سیستم فاکتورهای مورد نیاز تغذیه ما هی در شر ایط مطلو ب است. درنتیجه در مصرف غذا صرفه جویی میشو د و درنهایت هزینه های تمام شده نیز کاهش می یابد که خود یکی از مزایای این سیستم است.
