ماهی کپور جزو ماهیان همه چیز خوار بوده و زندگی در آب شیرین و آبهای گرم، آرام و پوشیده از گیاه را دوست دارد. ماهی کپور از موجودات ریز بستر آب، کرم‌ها، سخت‌پوستان، نوزاد حشرات، لاشه حیوانات، تخم ماهیان و حتی نوزادان خود برای تغذیه استفاده میکند. در دمای کمتر از ۷ درجه سانتی‌گراد به صورت دسته جمعی به خواب زمستانی فرو می‌روند. این ماهین به ۴ دسته کلی تقسیم می شوند که عبارتند از :
کپور علفخوار (آمور) (ctenopharingodon idella)
کپور علفخوار بدنی کشیده و سرپهن، پوزه گرد دارد که از فلسهای درشت پوشیده شده است. رنگ بدن در پشت خاکستری و در پهلوها زرد مایل به سبز است. تغذیه این گونه از گیاهان عالی صورت می گیرد؛ البته در سنین نوزادی تا طول سه سانتی متری از زی شناوران تغذیه می کند. این ماهی از گوشت مرغوب و با ارزشی برخوردار است و به طول و وزن قابل توجهی میرسد، بطوریکه طول آن ممکن است تا 5/1 متر و وزن آن تا 50 کیلوگرم برسد. این ماهی بر خلاف کپور معمولی دارای یک باله پشتی کوتاه است. در سن 5ـ3 سالگی بالغ می شود، یک ماهی آمور 7 کیلوگرمی حدود 800 هزار عدد تخم تولید می کند. این ماهی نقش مفیدی در کنترل گیاهان هرز کف و دیواره های استخر دارد.
کپورنقره ای ( Hypophtalmichthys molitrix)
کپور نقره ای دارای بدنی کشیده که از دو طرف فشرده و فلسهای این ماهی ریز و نقره ای است. روی شکم از زیر گلو تا مخرج لبه ای تیز وجود دارد. زائده های کمان برانشی آن بلند است که از دو طرف بهم متصل شده و در نهایت توده ای اسفنج مانند به وجود می آورند که کار فیلتر کردن آب و گرفتن پلانکتونهای غذائی را انجام میدهند. این ماهی در مراحل اولیه رشد از انواع فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها و در مراحل اصلی رشد عمدتً از فیتوپلانکتونها تغذیه می کند. گرچه در مورد میزان مصرف غذای آنها ارقام کاملاً صحیحی در دست نیست ولی به نظر میرسد که این ماهی روزانه به مقدار 17% وزن بدن خود احتیاج به غذا داشته باشد. درجه حرارت شروع و قطع تغذیه شبیه کپور علفخوار است. پرورش این ماهی در استخر های خاکی مبتنی بر کود دهی استخرهاستو در شرایط آب و هوائی معتدل و گرم، در سن 4ـ3 سالگی بالغ می شود. تعداد تخم های یک ماهی فیتوفاگ 7 کیلوگرمی حدود 500 هزار عدد است. در بازارهای ماهی فروشی به این ماهی به غلط آزاد پرورشی گفته می شود.
کپور سرگنده (Aristichthys nobilis)
با توجه به اینکه سراین ماهی نسبت به سایر ماهیهای هم گروه خود بزرگتر است، به آن کپور سرگنده گفته می شود. بدن این ماهی کشیده در پهلو ها کمی فشرده است. دهانش کمی قابل ارتجاع است. یک باله پشتی نسبتا طویل دارد و بدنش پوشیده از فلسهای مدور نسبتا درشت است، پوزه اش دو جفت سبیلک دارد. رنگ بدن در دو طرف زرد طلائی و درپشت تیره است. هر یک از فلسها در انتها یک خال سیاه رنگ دارد. بسیاری از اخصاصات ساختمانی و زیستی آن شبیه ماهی کپور نقره ای است. خالهای تیره وصله مانند روی بدن، ار ویژگیهای بارز آن است. لبه تیز روی شکم این ماهی کوتاه و تنها زیر پایه باله های سینه ای و شکمی قرار دارد. غذای اصلی این ماهی را زئوپلانکتونها تشکیل میدهند. تیغه های داخل قوس برانشی نسبتاً بلند بوده که برای فیلتر کردن انواع زئوپلانکتونهای موجود در آب تکامل یافته است. این ماهی در صورت فراوانی غذا رشد قابل توجهی می کند.
کپورمعمولی (Cyprinus carpio)
بدن این ماهی کشیده در پهلوها کمی فشرده است. دهانش کمی قابل ارتجاع است. یک باله پشتی نسبتا طویل دارد و بدنش پوشیده از فلسهای مدور نسبتا درشت است، پوزه اش دو جفت سبیلک دارد. رنگ بدن در دو طرف زردطلائی و درپشت تیره است. هر یک از فلسها در انتها یک خال سیاه رنگ دارد.
این مطلب را از دست ندهید : مهمترین نکات غذای ماهی کپور در استخر
نکات مهم در پرورش ماهی کپور :
۱- شرایط محیطی مورد نیاز برای پرورش ماهی کپور:
ماهی کپور همواره تحت تاثیر عوامل محیطی برای تمام فعالیتهای حیاتی ماهی از قبیل رشد،تغذیه و تولید مثل قرار می گیرند. همان طور که عوامل محیطی نامناسب می تواند باعث بروز بیماری هایی در ماهی گردد.
- ۱) دمای آب:
باتوجه به اینکه ماهی، یک آبزی خونسرد است دمای بدن آن با دمای آب اطراف تقریبا برابر است. با افزایش دما، نیاز ماهی به اکسیژن نیز افزایش پیدا میکند که در این مواقع هوادهی استخر ضرورت پیدا میکند. دمای مناسب آب برای کپور معمولی ۲۵ تا ۳۰ درجه است.
- ۲) PH آب:
حداقل و حداکثر PH مورد قبول ۵/۶ تا ۹ در نظر گرفته شده است . PH در بعد از ظهرها به حداکثر میرسد و در هنگام طلوع آفتاب به حداقل می رسد. با پاشیدن آب آهک در اوایل صبح از افزایش شدید PH در بعد از ظهر ها جلوگیری کنید. PH خیلی زیاد یا پائین باعث آسیب به بافت های مختلف بدن به ویژه آبشش ها می شود. برای پیشگیری از این رویداد باید PH آب به طور مرتب اندازه گیری شود.
- ۳) شوری و سختی آب:
شوری آبهای شیرین کمتر از یک گرم در لیتر است. ماهیان گرمابی پرورشی شوری تا ۲ گرم در لیتر را تحمل میکند ولی حداکثر شوری قابل تحمل برای آنها حدود ۹ گرم در لیتر است که در این حالت شوری بالای ۲ باعث کاهش رشد ماهیها می شود.
سختی آب هم بر اساس غلظت کربنات کلسیم آب تعیین می شود .از نظر سختی، آبها را به چهار دسته تقسیم می کنند:
الف: آبهای نرم : ۰-۷۵ میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم
ب: آبهای متوسط : ۷۵-۱۵۰ میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم
ج: آبهای سخت : ۱۵۰-۳۰۰ میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم
د: آبهای خیلی سخت : بالای ۳۰۰ میلی گرم در لیتر کربنات کلسیم
بنابر این هر چه آب سخت تر باشد تغییرات PH آب کمتر است و مسمومیت ماهی با فلزاتی از قبیل سرب،آهن،جیوه کاهش می یابد.
- ۴) اکسیژن محلول آب:
اصلی ترین و اساسی ترین عامل در پرورش ماهی ها میزان اکسیژن آب است. در ماهیان گرمابی، غلظت اکسیژن کمتر از یک میلی گرم در لیتر است در صورتی که ادامه پیدا کند ،معمولا کشنده خواهد بود که این حالت بیشتر در روزهای گرم، در شرایط استرس،ضعیف بودن ماهیها و شرایطی از این قبیل که ماهی به کمبود اکسیژن حساسیت بیشتری پیدا کند بسیار خطر ناک است. معمولا تلفات در اوایل صبح یا در طول شباتفاق می افتد . ماهیها در در محل ورود آب تجمع یافته،به سطح آب آمده و هوا را می بلعند و در صورتی که این وضعیت ادامه پیدا کند بی حال شده و تلف می شوند.
عوامل نشان دهنده کمبود میزان اکسیژن آب : ۱٫ رنگ پریدگی پوست ماهی ۲٫ پرخونی آبششها ۳٫ خونریزیهای کوچک در بعضی از قسمتهای بدن ماهی
رفع مشکل کمبود اکسیژن در آب استخر : ۱٫ وارد کردن آب به صورت پلکانی ۲٫ افزودن آب تازه که معمولا حاوی اکسیژن بیشتری است ۳٫ وسایلی که آب را برهم بزند.
- ۵) عدم گل آلودگی آب
گل آلود بودن آّب موجب جلوگیری از نفوذ نور و کندی تولیدات بیولوژیک استخر میگردد. این مواد معلق به تدریج در کف استخر تجمع یافته و موجب افزایش رسوبات کف و کاهش عمق استخر می گردد. این مواد مشکلاتی برای ماهیان ایجاد میکند از جمله اینکه با ورود به آبششها و سطوح حساس بدن باعث اختلال در فعالیتهای طبیعی بدن می شود.
- 6) درجه حرارت
دمای مناسب آب برای پرورش کپور ماهیان 18 تا25 درجه سانتی گراد است و نباید حداکثر از 30درجه سانتی گراد تجاوز کند. بدیهی است هر چه درجه حرارت آب استخر در طول دوره پرورش به دمای 25 درجه سانتی گراد نزدیکتر باشد، طول دوره کوتاه تر خواهد بود وماهی ها زودتر به وزن مورد نظر خواهند رسید.
- 7) اسیدیته(PH)
اسیدیته آب در دامنه هفت تا هشت برای کپور ماهیان مطلوب است.
۲– انتخاب محل مناسب برای ساخت استخر پرورشی ماهیان کپور:
مهمترین عامل در ارزیابی کیفی یک محل ، منبع تامین آب است . برای تعیین ظرفیت تولید ماهی در یک محل ، باید از کیفیت آب آن در طول سال با خبر بود.
- – منبع آبی
منبع آب می تواند رودخانه، چشمه، چاه و قنات و…باشد. در این زمینه باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر دائمی و نوساناتش چندان زیاد نباشد. معمولا ظرفیت کارگاه رابراساس پایین ترین مقدار آب ورودی به کارگاه طراحی می کنند، همچنین باید توجه کرد که منبع آبی مورد نظر فاصله زیادی از محل احداث کارگاه نداشته باشد.
معیارهای مهم در انتخاب محل :
۱) در دسترس بودن محل و کافی بودن زمین برای ساخت تاسیسات مختلف
۲) وجود آب کافی و مناسب از نظر کیفیت
۳) انجام آزمایشات خاک
۴) نزدیک بودن به راه شوسه و نزدیک بودن به شبکه برق
۵) وجود درخت یا فضای سبز در اطراف محل انتخاب شده
۶) در دسترس بودن کودهای آلی و منابع غذائی ارزان قیمت در نزدیکی محل انتخاب شده
۷) اگر از آب رودخانه استفاده می شود باید برای مشکل سیل و طغیان رودخانه راهکارهایی اندیشیده باشید.
- – پستی و بلندی
محل مورد نظر باید از وضعیت توپوگرافی مناسبی برخوردار باشد تا از هزینه های خاکبرداری و تسطیح تا حد امکان کاسته شود، ضمن این که به گونه ای قرار گرفته باشد که آب بر روی آنها سوار باشد و پر و خالی کردن استخرها به راحتی از طریق بردزل صورت گیرد. شکل هندسی زمین مورد نظر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا طراحی استخرها، کانال ها و تاسیسات در آنها به راحتی صورت پذیرد.
- – بافت خاک
بافت خاک محل مورد نظر باید به گونه ای باشد که قدرت نگهداری آب را در حد مناسبی داشته باشد، چرا که در غیر این صورت آب استخرها مدام کاهش پیدا می کند و احتیاج به آب ورودی زیادی خواهد داشت. البته زمینهایی را که قدرت نگهدارندگی آب در آنها کمی پایین است، می توان با اضافه کردن مقداری خاک رس اصلاح کرد. خاک مناست برای این منظور باید دارای حداقل 25 درصد خاک رس باشد.
- – اقلیم منطقه
آب و هوا به عنوان یکی از عوامل اساسی در زمینه پرورش ماهیان گرم آبی است و این ذسته از ماهیان به آب و هوای معتدل تا گرم عادت دارند، بنابراین منطقه مورد نظر باید درجه حرارتی درحدود 17تا25درجه سانتی گراد داشته باشد. هر چند این دسته از ماهیان (بخصوص کپور معمولی) از مقاومت بالایی در کاهش یا افزایش دما برخوردارند، اما باید به این نکته توجه کرد که سوددهی در امر پرورش زمانی حاصل می شود که ماهیها از بالاترین سرعت رشد برخوردار باشند که این کار مستلزم وجود شرایط اقلیمی مناسب است. (رشد در محدوده دمایی بالاتراز 25درجه و پایین تراز18 درجه نیز صورت می گیرد که کند است و شرایط اپتیمم برای پرورش نیست). همچنین باید توجه کرد که در منطقه مورد نظر تعداد روزهای آفتابی بالا باشد چرا که نور خورشید یکی از عوامل مهم در حاصلخیزی استخرهاست.
- – امکانات و ارتباطات
مکان مورد نظر باید از امکاناتی نظیر آب بهداشتی، برق و تلفن برخوردار باشد، همچنین به راههای ارتباطی اصلی دسترسی داشته باشد تا بتوان به راحتی برای خرید بچه ماهی، غذا و در طول دوره پرورشی تردد کرد.
دوری از منابع آلوده کننده نظیر کارخانجات صنعتی و شیمیایی، دامپروری های بزرگ، باغها و زمین های کشاورزی که امکان آلودگی دارند نیز از عوامل مهم در مکان یابی است.
روش های پرورش ماهی کپور
- مخازن ذخیره آب )آببندان و مخزن سد خاکی
- منابع آبی پشت سدها
- روش نیمه متراکم پرورش ماهی
- استخر بالاترازسطح زمین
- استخر از طریق حفر زمین کم یا بدون شیب
- ایجاد استخر از طریق حفر زمین با شیب مناسب
- پرورش ماهی در محیط های باز
- پرورش متراکم در استخر های باز
- استخرهای بسته ( گلخانه ای )
این مطلب را از دست ندهید:ساخت استخر پرورش ماهی کپور
۳-احداث استخرهای پرورشی ماهیان:
برای ساخت دیواره های استخر، ابتدا محل ساخت دیواره های استخر را به عمق یک متر گود برداری می کنند، سپس کانال به وجود آمده را توسط سنگ وچوب پر مکنند تا دیوارها از پی محکمی برخوردار شوند. سپس روی کانال خاک می ریزند وآن را می کوبند.این عملیات باید با حوصله صورت گیرد.برای این کار ابتدا به میزان ۲۰ سانتی متر خاک ریزی می شود و بعد ازآب پاشی روی خاک دیوار،آن را میکوبند.خاک مورد نیاز برای ساخت دیواره نیز از کف استخر تا مین میشود.این عمل آن قدر تکرار می شود تا ساخت دیواره ی استخر با شیب ۵/۱ :۱ به اتمام برسد.
-مرحله ی بعدی در ساخت استخر که بسیار حا ئز اهمیت است، طراحی و ساخت ورودی و خروجی استخر است. برای ساخت دریچه ورودی آب معمو لا از یک لوله ی فلزی یا بتو نی با قطر مناسب در بالای دیوار ه ی استخر استفاده می شود که این لوله یک شیر فلکه دارد.در زیر محل ورود آب از لوله به استخر نیز یک جعبه ثابت با کف توری قرار دارد که از ورود ماهیان هرز، جانوران مضر مو جود در آب، آشغال واجسام درشت جلو گیری می کند.
دریچه ی خروجی استخر (مانک) از جنس بتن(بتن مسلح یا همراه آجر)است که کف و سه دیواره دارد وبرای محکم شدن و استقرارش در دیواره ی استخر زوایدی در پهلو هایش دارد.
دیواره های عمودی مانک که دیواره ی استخر را قطع می کنند،سه ردیف شیار دارند. این شیارها روبه روی یکدیگر واقعند وهر یک کاربردی مخصوص به خود را دارند.
4- نکات مهم در تغذیه ماهی کپور:
- نوع و میزان غذایی که به ماهی داده می شود خیلی مهم است. غذای دستی کپور معمولا باید از تیرماه شروع شود زیرا قبل از این غذای طبیعی استخر برای ماهی ها کفایت می کند البته می توان به تدریج مقدار کمی غذای دستی در استخر قرار داد و هر چه بیومس بالاتر رودباید با افزایش تدریجی غذای دستی آنرا جبران نمود (چون به تدریج غذای طبیعی استخر که نقش غذای کامل را دارد کاهش می یابد.
- اگر بیومس کپور معمولی در هکتار زیر ۷۰۰ کیلو باشد فقط غذای تکمیلی گذاشته شود.
- اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلو باشد ۷۵% تکمیلی و ۲۵% کامل
- اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلو باشد ۵۰% تکمیلی و ۵۰% کامل
- اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلو باشد ۲۵% تکمیلی و ۷۵% کامل
- اگر بیومس کپور معمولی در هکتار از ۱۸۰۰ تا ۲۱۰۰ یا بیشتر باشد ۱۰۰% غذای کامل داده شود.
- غذای تکمیلی غذایی است که تمام احتیاجات ماهی را برآورده نمی کند اما غذای کامل تمام احتیاجات ماهی را برآورده می سازد و با مصرف آن ماهی نیازی به غذای طبیعی ندارد.
- در پرورش غیر متراکم بیومس پایین و در نتیجه غذا بیشتر (یا همه به صورت طبیعی) است.
- در پرورش نیمه تراکم بیومس متوسط و غذادهی به تناسب هم طبیعی و هم دستی است.
- یک فرمول غذای کامل برای کپور گندم نامرغوب ۵۷% +سورگوم ۷% +کنجاله سویا ۲۰%+ آرد ماهی ۱۵%+کربنات کلسیم ۱% ( بصورت پلت ).
الف- تغذیه کپور نقره ای و سر گنده
برای فراهم آوردن شرایط تغذیه ای مناسب جهت این دسته از ماهیان تنها روش مناسب کوددهی و حاصلخیز کردن آب استخرها از لحاظ وجود زی شناوران گیاهی و جانوری است. کوددهی ابتدا سبب رشد زی شناوران گیاهی و متعاقب آن موجب رشد و ازدیاد زی شناوران جانوری می شود. زی شناوران گیاهی مورد استفاده کپور نقره ای و زی شناوران جانوری مورد استفاده کپور سر گنده قرار می گیرد.
ب- تغذیه کپور علفخوار (آمور)
این گونه از ماهیان پرورشی گیاهخوار اند و از گیاهان عالی مستقر در کناره سطح استخرها تغذیه می کند. از آنجا که در شرایط مصنوعی امکان رشد این گیاهان به طور گسترده وجود ندارد یا بسیار محدود است، لذا غذای این دسته از ماهیها از بیرون از استخر تهیه می شود و به مصرف تغذیه ای آنها می رسد. معمولا منبع گیاهی مورد تغذیه شبدر و یونجه یا علوفه های خشک یا تر است که از بین آنها بهترین غذا شبدر و یونجه است.
تغذیه فعال این ماهی از وزن پنج گرم به بالاست و تا قبل از این وزن از زی شناوران موجود در استخرها تغذیه می کند. نکته قابل توجه اینکه دمای 20درجه سانتی گراد بهترین شرایط تغذیه ای برای ماهی آمور است و بهتر است دروزنهای پایین از گیاهان تازه و ترد جهت تغذیه استفاده شود.
برای جلوگیری از پراکنده شدن علوفه در سطح آب استخرها از چارچوبهای چوبی استفاده می شود. این قابها روی آب شناورند و علوفه را در خود نگهداری می کنند.
میزان علوفه اضافه شده به استخر باتوجه به وزن ماهیان موجود در استخر محاسبه می شود. این مقدار باید به میزانی باشد که ظرف پنج تا هشت ساعت در قاب چوبی چیزی نمانده وهمه به مصرف ماهی رسیده باشد، باتوجه به این نکته که غذای گیاهی از ضریب تبدیل بالایی برخوردار است و در محاسبه غذادهی حتما مورد توجه قرار می گیرد.
ج- تغذیه کپور معمولی
کپور معمولی از موجودات حاضر در بستر استخرها نظیر کرم، حلزون، لارو حشرات و توده های گیاهی و جانوری استفاده می کند و همان طور که قبلا نیز گفته شد، تنها گونه موجود در استخر می باشد که برای تغذیه آن از غذای دستی کنسانتره (پلت) استفاده می شود. این نوع غذاها شامل موادی چون: آرد گندم ، آرد جو ، کنجاله سویا، سبوس گندم، کنجاله آفتابگردان، کنجاله پنبه دانه، حبوبات، ارزن، سورگم، آرد ماهی، آرد غلات، آرد علوفه، پودر کربنات کلسیم و مکملهای معدنی و ویتامینی است که به نسبتهای مختلف با هم ترکیب شده اند.
5– تعداد و جنس تشتکهای غذای ماهی:
غذا در تشتکهای پلاستیکی که قطرش حدود ۶۵ سانتی متر و عمقش حدود ۱۵ سانتی متر باشد گذاشته شود به ازای هر ۸۰ تا ۱۲۰ کپور نیاز به یک تشتک می باشد. اگر در بیومتری متوجه شویم که رشد کپور دچار نوسان است یعنی یکی بزرگ و یکی کوچک است نشان دهنده عدم کفایت سفره غذا یا همان تشتکها است که باید تشتک جدید اضافه گردد ولی ابتدا نباید غذای زیادی در آن ریخت و از مقدار کم شروع تا به تدریج به اندازه مساوی سایر تشتکها برسد البته در کل غذا بر اساس بیومتری تغییری ایجاد نمی شود و اضافه یا کسر نگردد.
عمق مکان قرار دادن تشتکها بین ۶۰ سانتی متر تا ۱ متر باشد و روی شیب دیواره باشد. فاصله تشتکها از همدیگر بین ۵ تا ۶ متر در نظر می گیرند. تشتکها را باید با طناب مهار کرد تا براحتی بیرون کشیده شود و داخل تشتکها سنگهایی گذاشته می شود که در هنگام خالی شدن مانع برگشتن یا کج شدن تشتک شود.
کپور باید در مدت ۲ ساعت غذایش را تمام کند اگر بعد از ۲ ساعت مقداری غذا باقی مانده است بیانگر زیاد بودن غذاست و اگر در مدت یک و نیم ساعت تمام شود نشان دهنده کم بودن غذاست ( پرورش نیمه تراکم ) در روزهای ابری اگر هوا دهی نمی شود و اکسیژن کمتر از حد مطلوب است باید مقدار غذا نصف شود چون در شرایط کمبود اکسیژن ماهی خوب غذا نمی خورد اما اگر دستگاه هواده اکسیژن مطلوب را تامین می کند می توان همه غذا را داد.
تشتکها و حتی ظروف عمل آوری غذا حتما باید پلاستیکی باشد و از ظروف فلزی و گالوانیزه و روی مطلقاً استفاده نشود. تشتکهای غذا پس از صرف آن باید از آب بیرون کشیده شود و شبها نباید در استخر باقی بماند.
برای آشنایی کامل با محصولات در حوزه مکمل غذایی ماهی کلیک کنید.
