مقدمه
ویروس گامبورو از خانواده بیرنا ویریده است .گامبورو به وسیله یک ویروس بسیار مقاوم و پایدار از طریق انتقال افقی از پرنده ای به پرنده دیگر و یا از طریق محیط آلوده به پرنده منتقل میشود. این بیماری به طور مشخص جوجه های 2-6 هفته را درگیر میکند. اولین اندام مورد هدف در جوجه ها بورس فابریسیوس است که مسئول سیستم ایمنی و به طور مشخص تولید لنفوسیت B میباشد. درگیری با این بیماری سبب انهدام لنفوسیت ها که سلول های مسئول تولید ایمنی هومورال هستند شده و ضایعات سلولی غیر قابل برگشتی را به جا میگذارد. سلولهای مرده در بورس فابریسیوس بعداً با یک بافت فیبروزه جایگزین میشوند که عملاً فاقد هر نوع عملکردی است و بدین ترتیب این زخمهای دژنراتیو سبب سرکوب دائمی سیستم ایمنی میشوند.
ویروسهای فوق حاد مولد بیماری گامبورو سبب تغییراتی در سایر اندامهای لنفاوی از قبیل کاهش وزن تیموس و ایجاد ضایعات حاد در لوزه های سکومی، نیز میشود. تخریب لنفوسیتهای B عملکرد سیستم ایمنی را مختل مینماید. این سرکوب ایمنی برای جوجه عواقب وخیمی از قبیل عملکرد پایین، جواب ضعیف به سایر واکسنها و استعداد به انواع بیماریها و عفونت های ثانویه ویروسی ( از قبیل مارک، التهاب کبدی با گنجیدگیهای درون سلولی) باکتریایی ( از قبیل استافیلوکوک و ای کولای ) و تک یاخته ای ( کوکسیدیوز) را در بر دارد.
درگیری با بیماری در سه هفته اول عمر جوجه سبب بروز علائم تحت بالینی میشود ولی تخریب وارده به دستگاه ایمنی دائمی خواهد بود. آلودگی در سه هفته بعدی عمر جوجه سبب بروزعلائم حاد بیماری شده و علائم بیماری و مرگ و میر بروز میکند، اما نهایتاً ضایعه دائمی کمتری به سیستم ایمنی وارد میگردد. حداقل ۶ گروه مختلف آنتی‌ژنی این ویروس شناخته شده است که باعث مرگ و میر نزدیک به ۶۰ درصد میشود. این ویروس در مقابل حرارت بسیار مقاوم میباشد و به پی‌اچ اسیدی مقاوم اما به پی‌اچ قلیایی حساس است و بنابراین با سود سوزآور ۴ درصد از بین می‌رود.
- انتشار
1.بیماری گامبورو بسیار واگیردار است و ویروس آن به علت مقاومت در برابر گرما و ضدعفونی کننده ها، در محیط سالن های پرورش بعد از هر واگیری، زنده باقی می ماند. سالن هایی که از پرندگان آلوده تخلیه شده اند تا ۱۲۲ روز برای پرندگان دیگر آلوده باقی می مانند. آب، دان و مدفوع آلوده حتی بعد از ۵۲ روز عفونت زا هستند.
۲. متداول ترین راه انتقال عفونت از طریق دهان است اما مجاری تنفسی و چشم ها نیز حائز اهمیت هستند.
٣. شواهدی دال بر انتقال ویروس از طریق تخم مرغ و ناقل بودن پرندگان بهبود یافته از عفونت وجود ندارد.
۴. سوسک بستر و لاروهای سوسک های گوناگون تا ۸ هفته عفونی هستند. حاملین مکانیکی از قبیل پرندگان وحشی، انسانها و جانوران موذی (حشرات مانند شپش ها، پشه ها، رتها و موش ها و …) در انتشار عفونت نقش دارند.
دوره کمون بیماری بسیار کوتاه است و نشانه های بیماری ۲-۳ روز بعد از عفونت مشاهده می شوند. در گله های بسیار حساس، بیماری به صورت ناگهانی تظاهر می یابد و میزان ابتلاتا ٪۱۰۰ نیز می رسد. تلفات ممکن است خفیف باشد اما می تواند به ۲۰-۳۰٪ برسد و معمولا از روز سوم بعد از عفونت شروع می شود و طی یک دوره ۵-۷ روزه به بالاترین حد خود می رسد و سپس کاهش می یابد. سویه های بسیار حاد ویروس گامبورو قادرند در پرندگان حساس ۴ هفته ۹۰-۱۰۰٪ تلفات ایجاد کنند. در مزرعه، اولین شیوع بیماری معمولا بسیار شدید و حاد است. شیوع های بعدی در دوره های بعد شدت کمتری دارند و معمولا به آنها توجه نمی شود. بسیاری از عفونت ها به سبب سن پرنده (کمتر از ۳ هفته)، آلودگی با سویه های غیر بیماری زا و یا آلودگی جوجه هایی که آنتی بادی مادری دارند قابل توجه نیستند.
روند بیماری زایی ویروس ها، ۴-۵ ساعت بعد از بلعیده شدن در ماکروفاژ و سلول های لنفوئیدی و سکوم حضور دارند و یک ساعت بعد در روده کوچک یافت می شوند. ویروس، ابتدا به کبد می رسد سپس وارد خون می شود و بافت های دیگر از جمله بورس را آلوده می کند. بنابر این بورس از طریق خون، آلوده می شود و ۱۱ ساعت بعد بسیاری از سلول ها در این اندام، حاوی ویروس هستند. سپس با بروز یک عفونت خونی ثانویه گسترده (ویر می اندام های گوناگون از جمله طحال، غده هاردرین و تیموس آلوده می شوند). سلول های هدف اصلی، لنفوسیت های B و پیش سازهای آنها هستند ولی ویروس در ماکروفاژها نیز حضور دارد.
- بیماری به دو علت از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارد:
۱. تلفات بالایی که در پرندگان از سن ۳ هفتگی به بعد ایجاد می کند؛
۲. تضعیف ایمنی شدید و طولانی مدت که متعاقب آلودگی در سنین اولیه رخ می دهد.
- علائم بیماری :
عامل بیماری عامل بیماری گامبورو، بیرنا ویروس است که فاقد غشا و حاوی RNA دو رشته ای است. این ویروس ۲ سروتیپ مهم دارد:
- سروتیپ ۱ و سروتیپ ۲
ویروس سروتیپ ۲، ایجاد بیماری نمی کند اما سروتیپ ۱ بیماری زاست و چندین سویه دارد که بعضی از آنها حدت کمی دارند و بیماری ایجاد نمی کنند اما بعضی دیگر قدرت بیماری زایی بالایی دارند و قادرند تا ۵۰٪ تلفات ایجاد کنند. در مقایسه با ویروس های سروتیپ ۲، ویروس های سروتیپ ۱ تمایل زیادی به النفوسیت های B در بورس دارند و سبب تخریب این اندام می شوند.
ویروس سروتیپ ۱، بیماری عفونی و بسیار واگیردار ایجاد می کند. متعاقب عفونت در جوجه های حساس در حال رشد، ویروس به مدت ۱۰-۱۴ روز از طریق مدفوع دفع می شود. این ویروس بسیار مقاوم است و در محیط پرورش طیور برای ماه های زیادی، خاصیت عفونت زایی خود را حفظ می کند. بنابراین به رغم به کار گیری اقدامات پاکسازی و ضد عفونی در مرغداری، ماهیت مقاوم ویروس، علت مهم پایداری و زنده ماندن آن در سالن های پرورش است.
ظهور این بیماری در پرندگان 6-3 هفته با شدت بیشتری است اگر چه ممکن است تا 15 هفتگی هم این بیماری بروز کند. در این بیماری اسهال سفید آبکی، کثیفی پرهای مخرج، بی حالی، بی اشتهایی، کزکردگی و بستن چشمها جزء علایم بالینی این بیماری در پرنده های زنده است. در این بیماری بعلت خارش مقعد، ممکن است جوجه ها به مخرج خود نوک بزنند که با التهاب و خونریزی مقعد همراه است.
دوره بیماری معمولاً کوتاه بوده و مرگ و میر پس از 48 ساعت بعد از بروز علایم رخ می دهد . میزان مرگ و میر در بین جوجه های گوشتی تا 20 درصد و در بین جوجه های تخمی ممکن است بیشتر و حتی نزدیک 60 درصد برسد. گاهی ممکن است گله به شکل خفیف و ملایم مبتلا شود که در این حالت مرگ و میر نداریم ولی افت تولید، کاهش رشد و کاهش ایمنی را خواهیم داشت ولی علایم کلینیکی واضحی مشاهده نمی شود.
از نظر نشانه های کالبد گشایی در این بیماری، مهمترین اندامی که باید توسط دامپزشک بررسی شود بورس فابریسیوس است. بورس در این بیماری شروع به رشد و بزرگ شدگی می نماید تا حدی که پس از گذشت 4 روز از بروز بیماری، بورس حیوان مبتلا به 5-3 برابر اندازه طبیعی خود می رسد در این زمان بورس بزرگ، پرخون و ملتهب است و به رنگ مایل به کرم در می آید. اما پس از گذشت چند روز (روز پنجم) بورس به اندازه طبیعی خود باز خواهد گشت و بتدریج کوچک و کوچکتر می شود تا زمانیکه در روز هشتم به کمتر از نصف اندازه طبیعی خود می رسد. این در حالی است که در کالبدگشایی پرنده مرده ممکن است بورس به شذت آتروفیه شده یا حذف شده باشد. درگیری کلیوی بعلت رسوب کمپلکس آنتی ژن – آنتی بادی و حضور اورات و بزرگی و تورم کلیه ها هم مشاهده می شود. وجود پتی شی و کانون های خونریزی روی عضلات علی الخصوص روی عضله ران از دیگر علایم کالبد گشایی این بیماری است.
- واگیری بیماری
در گله های گوشتی و تخمگذار، تخمگذاران حساسترند. بیماری از یک قسمت سالن شروع و در عرض ۲-۱ هفته تمام سالن را میگیرد. انتقال بیشتر توسط وسایل و افراد است. وان آلوده تا ۵۰ روز آلوده است. تا ۴ ماه در محیط باقی می ماند. در بستر آلوده ۲-۱ ماه عفونی است. انتقال عمودی وجود ندارد. انتقال از راه هوا ضعیف است. نقش حشرات و موش بسیار زیاد است. جوجه ها معمولاً فقط تا ۲ ماه ویروس را در خود دارند و بعد از آن دفع نمی کنند.
- پیشگیری و کنترل :
همانند اکثر بیماریهای ویروسی درمانی برای این بیماری نیز وجود ندارد. لذا بهترین روش برای مواجهه کمتر با این بیماری اجرای اصل پیشگیری است. بعلت مقاوم بودن این ویروس معمولاً از بین بردن کامل و قطعی ویروس موفقیت آمیز نخواهد بود ، لذا با اعمال مدیریت صحیح ، اجرای طرح تمام پر – تمام خالی سالنها، ضدعفونی و شستشوی سالنها با ترکیبات یدوفر و فرمالین می توان تا حد قابل ملاحظه ای از وقوع بیماری کاست اما بر غم اعمال مدیریت صحیح و اجرای اصول بهداشتی نمی توان صد در صد اطمینان حاصل کرد که بیماری رخ نخواهد داد. علاوه بر اجرای مدیریت صحیح و بهداشتی باید از اهرم واکسیناسیون نیز برای مبارزه بااین بیماری استفاده کرد. معمولاً تمام جوجه ها واجد ایمنی مادری علیه بیماری IBD می باشند که حداکثر ظرف 3 هفته پس از تولد از بین خواهد رفت و لذا در این زمان باید واکسیناسیون را آغاز نمود. معمولاً تجویز یک دوره واکسن متوسط پس از گذشت ایمنی مادری در مناطق کم خطر کافی است ولی در مناطقی مثل ایران که جزء مناطق کم خطر نسیتند تجویز 2 یا حتی 3 بار واکسن برای ایجاد ایمنیت نام تو.صیه می شود. علاوه بر این واکسنهای زنده ، واکسنهای کشته روغنی هم قابل مصرف در طیور است خصوصاً در مرغان مادر در سن 18-16 هفتگی تجویز می شود.
این مطلب را از دست ندهید: علائم و درمان بیماری برونشیت طیور
- واکسیناسیون گامبورو: 2 نوع واکسن موجود میباشد؛
الف) واکسن زنده: جهت استفاده باید سطح ایمنی مادری، میزان آلودگی منطقه و فارم و حدت و ویروس بیماریزای منطقه را در نظر گرفت.
ب) واکسن کشته: مصرف این نوع واکسن در گله های مادر قبل از زمان تخم‌گذاری اجباری میباشد.
- واکسیناسیون و ایمنی محیطی
براین اساس تهیه و تدارک یک برنامه مناسب جهت انجام واکسیناسیون علیه گامبورو کار بسیار پیچیده ای خواهد بود و انجام یک واکسیناسیون مؤثر و موفق وابسته به چند مورد ذیل خواهد بود:
- الف) انتخاب واکسن مناسب
به لحاظ تئوری یک ویروس دارای انواع گوناگونی از زیر گونه ها است که به لحاظ آنتی ژنی امکان دارد متفاوت باشند که این مسئله بایستی در انتخاب واکسن لحاظ گردد.
- ب) وضعیت ایمنی مادری و میزان شدت بیماری در گله
عمدتاً دو راه برای حمایت از نیمچه های گوشتی و تخمگذار در برابر ویروس وجود دارد که شامل: ایمنیت فعال و غیر فعال است که به شرح هر یک میپردازیم.
1- ایمنیت غیر فعال: هایپر ایمیونیزاسیون گله های مادر و اجداد مؤثرترین راه برای مقابله با چالشهای نخستین ویروس گامبورو است. در این مورد استفاده از یک واکسن فراتر از حد واسط انتخاب اول میباشد. مشکل عمده این روش این است که تمام نتاج ها به یک اندازه آنتی بادی مادری و بالطبع ایمنیت دریافت نمیکنند و به همین دلیل در زمان درگیری با بیماری عملاً برخی از جوجه ها با شدت بیشتری درگیر بیماری شده و به دنبال آن گسترش ویروس در گله را شاهد خواهیم بود.
2-ایمنیت فعال :که شامل واکسیناسیون نتاجها ، برنامه های اصلاح نژادی جبرانی و فراهم نمودن چتر حمایتی در زمان غیاب آنتی بادی مادری است. جهت غلبه بر درجات مختلف ایمنیت در گله های نتاج، برنامه واکسیناسیون به صورت چند تکرار توصیه شده است. اولین واکسیناسیون سبب پوشش تمامی جوجه هایی میشود که ایمنیت کمی داشته و به لحاظ آنتی بادی مادری ضعیف هستند و این مسئله سبب کاهش دسترسی ویروس به آنها میشود. در مرحله دوم واکسیناسیون تمام پنجره های نفوذ ویروس به طور عملی بسته میشود. معمولاً به دلیل اینکه در گله های تخمگذار افت آنتی بادی مادری با شیب ملایم تری صورت میگیرد از این رو دارای پنجره بزرگتری در برنامه واکسیناسیون هستند. به همین دلیل برخی از جوجه های این گله از روز اول چندان ایمنیتی ندارند، در حالی که برخی دیگر حتی تا 30 روزگی نیز مقاومند.
- کنترل
١. به علت ماهیت مقاوم ویروس و دفع بسیار زیاد ویروس به وسیله پرنده مبتلا، حذف همه منابع عفونت از محل پرورش آلوده عملا غیر ممکن است.
٢. پاک سازی و ضدعفونی سالن های پرورش در فاصله دو دوره و اعمال مدیریت تمام پر تمام خالی، میزان ویروس را کاهش می دهد و عفونت را به تأخیر می اندازد و به واکسن ها زمان کافی برای ایمنی بخشیدن را می دهد.
٣. تماس با پرندگان آلوده و مواد حامل عفونت به آسانی سبب انتشار عفونت می شود. از طرفی مقاومت نسبی ویروس در برابر بسیاری از عوامل فیزیکی و شیمیایی، امکان انتقال آن را از گلهای به گله دیگر افزایش می دهد. بنابر این اقدامات بهداشتی و ضدعفونی که برای بیماریهای طیور به کار گرفته می شود باید به دقت در مورد بیماری گامبورو نیز اعمال شود.
۴. فرمالدئید و مواد ضد عفونی کننده یددار از ضدعفونی کننده های مؤثر علیه ویروس گامبورو هستند.انواع دیگر ضد عفونی کننده ها:
-فرمالین
-ترکیبات کلره و یده
-صابونهای Invert با 0.05 % هیدروکسید سدیم
۵. نقش احتمالی سایر حاملین مانند جانوران موذی، پشه ها و رتها هنوز مورد بحث است. این حاملین می توانند سبب تشدید مشکلات در امر کنترل این عفونت شوند.
۶. واکسیناسیون ماکیان، روش اصلی برای کنترل بیماری گامبورو است. ایمن سازی گله های مادر به منظور انتقال آنتی بادی های مادری به جوجه های نسل بعد از مهم ترین مسائل است. این آنتی بادی های مادری جوجه ها را از عفونت زودهنگام با ویروس گامبورو مصون نگاه می دارند و ۱-۳ هفته از آنها حفاظت می کنند و در صورت استفاده از واکسن های کشته در گله های مادر، ایمنی غیر فعال ۴-۵ هفته به طول می انجامد.
۷. برای رسیدن به سطوح بالای ایمنی مادری در جوجه ها، باید گله های مادر را بین ۴-۱۰ هفتگی (بعضی ها بین ۱۰-۱۴ هفتگی پیشنهاد می کنند) با واکسن زنده و سپس در ۱۶ هفتگی با واکسن کشته واکسینه کرد. ایمنی مادری در جوجه ها در طول زمان کاهش پیدا می کند. آنتی بادی های مادری، پرنده را تا هفته ۲ / ۵ -۳ / ۵ در برابر عفونت محافظت خواهد کرد.
۸. مشکل اصلی واکسیناسیون در جوجه های جوانی که از ایمنی مادری برخوردار هستند، زمان مناسب واکسن است که به میزان آنتی بادی های مادری، روش واکسیناسیون و حدت ویروس واکسن بستگی دارد. کنترل میزان آنتی بادی در گله مادر یا جوجه های حاصل از آن (پروفایل آنتی بادی) در تعیین زمان مناسب واکسیناسیون کمک خواهد کرد.
